Interwencja kryzysowa cz I00293

> Część I. SPEKTAKLE KULTURY POPULARNEJ

(przestrzeń, religia, kultura itd.) każdorazowo traktowane są jak towar, który może zostać skonsumowany. Metafora „towarowa” używana jest także poza analizami zjawiska konsumpcji/społeczeństwa konsumpcyjnego. Na przykład często posługują się nią autorzy tekstów dotyczących kształcenia, edukacji, systemu oświatowego - towarem nazywają wiedzę, i/łub absolwentów szkół/ uczelni. Zjawisko to analizuje bardziej szczegółowo M. Dudzikowa w części Eseju o codzienności szkolnej z perspektywy metafor⁵⁵, którą zatytułowała „Szkoła w metaforze rynkowej”. Przedstawię teraz, jak z perspektywy tej „rynkowej metafory” relacje między ludźmi w społeczeństwie konsumpcyjnym opisuje Zygmunt Bauman.

Jak konsument „utowarawia" innych

Według Z. Baumana społeczeństwo konsumpcyjne to taka sytuacja egzystencjalna, której charakterystyczną cechą jest „odtwarzanie relacji międzyludzkich na wzór i podobieństwo relacji między konsumentami i przedmiotami konsumpcji”³⁶. Przestrzeń pomiędzy jednostkami, tak jak i inne elementy rzeczywistości (w tym wypadku - społecznej), została „skolonizowana” przez rynek. Jak pisze Z. Bauman:

Członkowie społeczeństwa konsumentów sami są dobrami konsumenckimi i właśnie ta cecha czyni ich bona fide członkami społeczeństwa. [...] Atrakcyjność dóbr konsumenckich, czyli obiektów obecnego lub potencjalnego pożądania konsumentów, które skłaniają ich do podjęcia działań, oceniana jest najczęściej na podstawie ich zdolności do zwiększania ceny na rynku konsumenckim³⁷.

Zatem aby określić, jak, w społeczeństwie konsumpcji traktowany jest drugi człowiek, konieczne jest ustalenie, jak traktowane są przedmioty konsumpcyjne. Zygmunt Bauman rzekłby, że

[...] konsumeryzm nie polega na gromadzeniu dóbr [...], ale na używaniu i pozbywaniu się dóbr po ich użyciu, by zrobić miejsce dla następnych³⁸.

Sposób traktowania przedmiotu w płynnonowoczesnym społeczeństwie konsumpcyjnym można w uproszczeniu sprowadzić do postępowania zgodnie ze schematem: zdobądź - zużyj - wyrzuć. Schemat ten oddaje relację podmiotu do przedmiotu konsumpcji, który jest wartościowy tak długo, jak długo zapewnia satysfakcję. Konsument³⁹ nabywa taki towar, który zaspokaja jego potrzeby, a cena za towar zależy od stopnia, w jakim niesie obietnicę ich zaspokojenia.

Skoro warunki na „rynku międzyludzkim" są takie same jak na rynku w ogóle, to przeznaczeniem towarów (ludzi) jest ich konsumpcja przez kupujących. Relacje konsumenta z drugim człowiekiem składają się zatem zasadniczo z trzech etapów:

- nabycia osoby - czyli wejścia z nią w relację (zdobądź);

- używania osoby - podtrzymywania relacji i czerpania maksymalnej korzyści i przyjemności (zużyj);

- pozbycia się przedmiotu konsumpcji - czyli zerwania relacji (wyrzuć)⁴⁰.

W ten sposób dochodzi do utowarowienia człowieka. Zygmunt Bauman ten rodzaj relacji międzyludzkich dokładnie omawia w wielu miejscach, odwołując się najczęściej do związków konsumenta z bliskimi⁴¹. Dla przykładu przedstawię, jak z przedstawionej perspektywy można interpretować relacje między pracownikiem a pracodawcą.

Zgodnie z syndromem konsumpcyjnym pracownik coraz częściej staje się towarem dostępnym do wyboru pracodawcy (osoby lub korporacji). Relacja między nimi jest budowana na wzór zależności konsumenta i przedmiotu konsumpcji. Pracodawca poszukuje pracownika, który najlepiej zaspokaja jego potrzeby. Używa go, dopóki zapewnia satysfakcję i pozbywa się bez żalu, gdy jest już zbędny. Równocześnie pracownik poszukuje takiego pracodawcy, który w największym stopniu obiecuje spełnienie i także bez żalu odchodzi, gdy już nie odczuwa satysfakcji. Kluczowe w tej utowarowionej relacji nie jest nabywanie, ale pozbywanie się przedmiotu konsumpcyjnego (relacji z drugim człowiekiem, które są dla nas balastem). Jak przekonuje Z. Bauman⁴², w społeczeństwie konsumpcyjnym, będąc częścią rynku, pełnimy na zmianę funkcję klienta i towaru, co wiąże się ze „skutkami ubocznymi”. Otóż zarówno pracodawca, jak i pracownik mogą zostać „wysłani na śmietnik” przez drugą osobę⁴³, a to rodzi brak zaufania i niechęć do zaangażowania.

Według Z. Baumana⁴⁴ każdy członek społeczeństwa konsumpcyjnego znajduje się na rynku konsumenckim. Warunkiem dostępu do konsumenckie-

Z. Bauman, Szanse etyki..., dz. cyt., s. 147.

Z. Bauman, Życie na przemiał, Kraków 2004, s. 190-204.

Z. Bauman, Szanse etyki..., dz. cyt., s. 39-48; Z. Bauman, Razem osobno, dz. cyt. Zagadnienie

rr 1 * ♦ I f