0000002 2

102 Badanie kliniczne w neurologii

czyny górne zginają się, a dolne oraz grzbiet — wyprostowują się. Spazm tężcowy i spazmy strychninowe mogą w dużej mierze być wynikiem wybiórczego lub preferencyjnego stłumienia czynności styków hamulcowych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.

Spazm tcżyczkowy. Niedowapnienic krwi i alkaloza wywołują spazmy obejmujące głównie odsiebne mięśnie kończyn (spazm ręcznostopow'y). Znamienne dla tężyczki kończyn górnych jest zgięcie nadgarstka i tzw. „ręka położnika⁷’, mianowicie zbliżenie wyprostowanych palców oraz kciuka przez przeciwstawienie kciuka oraz zgięcie palców pozostałych w stawach śródręczno-paliczkowych. W kończynach dolnych występuje zgięcie podeszwowe stopy i palców. Nadmierna pobudliwość nerwów obwodowych i ich tendencja do zapalania repetytywnego i samoistnego w tężyczce tworzą podłoże spazmu, a zarazem podstawę dla klinicznych prób wykrywania tężyczki utajonej.

Objaw Trousseau wywołuje się przez nakładanie na ramię rękawa sfigmo-manometru i nadmuchiwanie go aż do ciśnienia przewyższającego ciśnienie rozkurczowe a zbliżającego się do skurczowego. Mimowolny spazm toniczny ręki świadczy o wyniku dodatnim. Nadmuchanie rękawa należy utrzymywać w ciągu pełnych 4 minut dla upewnienia się o wyniku ujemnym.

Objaw dwostka polega na szybkim skurczu mięśni twarzy rozmieszczonych obwodowo względem punktu opukiwania nerwu twarzowego. Wywołujemy go lekkim szybkim opukiwaniem okolicy ślinianki przyusznej koniuszkiem palca lub młotkiem perkusyjnym.

Spazmy twarzy. W obrębie mięśni twarzy obserwuje się pewną rozmaitość ruchów mimowolnych, których nie należy mylić z tikami twarzowymi.

Wadliwa regeneracja nerwu twarzowego po porażeniu Bella znajduje wyraz w synchronicznym skurczu mięśni, które zwykle nie zostają uruchomione przy wykonywaniu ruchu dowolnego. Na przykład występowanie dołków podbródka dochodzi do skutku przy silnym zaciśnięciu powiek. Tłumaczy się to najsłuszniej rozgałęzieniem regenerujących włókien osiowych i przybieraniem przez nie niewłaściwego kierunku w toku ponownego wzrostu. Niektóre włókna osiowe zamiast wyłącznego zaopatrywania mięśnia okrężnego oka, jak przed zwyrodnieniem, zaopatrują po regeneracji również mięśnie podbródka.

Spazm połowiczy twarzy są to krótkie i toniczne spazmy o różnym natężeniu w obrębie mięśni jednej połowy twarzy. Woltman, Lamliert i Williams przedstawili dane przemawiające za tym, że w niektórych przypadkach spazm połowiczy twarzy powstaje jako skutek uszkodzenia nerwu twarzowego w obrębie kanału nerwu twarzowego.

Spazm powiek towarzyszy z reguły bolesnym schorzeniom oczu i ma wówczas charakter odruchowy lub obronny. Jeśli zajęciu ulega jedno tylko oko, spazm powieki jest jednostronny. Brak jednakże zgodności poglądów co do przyczyny obustronnego spazmu powiek, obserwowanego mimo nieobecności bólu. Niekiedy spazm taki oraz obustronny spazm twarzy (paraspasmus facialis) zdają się pozostawać w bliskim związku z dystoniami i być wynikiem choroby układu poza-piramidowego. Kiedy indziej chciałoby się uważać tego rodzaju spazmy za psychosomatyczne. To samo powiedzieć można o rzadko obserwowanych zespołach otwierania ust, wysuwania języka itp.

Napady wejrzeniowe. Napady wejrzeniowe cechują się tonicznymi spazmami mięśni zewnętrznych oka, powodującymi wymuszone ruchy skojarzone oraz fiksację gałek ocznych w każdym niemal kierunku. Rzadziej obserwuje się kurczową fiksację spojrzenia w kierunku wprost przed siebie. Zazwyczaj ruch odbywa się w kierunku ku górze lub ku górze i na zewnątrz, a niekiedy w bok lub ku dołowi. Spazmy utrzymują się zwykle przez kilka minut, mogą jednak trwać godzinami. Wątpliwe, czy występują one w przebiegu jakichkolwiek chorób prócz śpiączkowego zapalenia mózgu.

Czkawka (singultus). Czkawka powstaje wskutek krótkotrwałego spazmu przepony, któremu towarzyszy przywiedzenie strun głosowych. Stanowi ona zwykle następstwo podrażnienia obwodowych nerwów czuciowych żołądka, przełyku, przepony i śródpiersia. Z drugiej strony mogą ją wywoływać zmiany ośrodkowe, jak guzy komory czwartej, zmiany naczyniowe rdzenia przedłużonego, zapalenie mózgu, mocznica itd. Niekiedy uporczywa czkawka zdaje się mieć charakter psychosomatyczny.

Kurcze. Są to bolesne spazmy mięśnia, które mogą wywoływać ruch lub nie. Najwidoczniej są one wynikiem zaburzenia w zakresie obwodowego układu ner-wowo-mięśniowego; elektromiograficznie cechuje je duża liczba jednostek ruchowych zapalających synchronicznie i samoistnie z wysoką częstotliwością.

Kurcze mogą występować w odpowiedzi na silny skurcz skróconego już mięśnia, a łagodzi je rozciąganie tegoż mięśnia. Dokładna przyczyna kurczów nie jest znana, towarzyszą one jednak często znużeniu i pozbawieniu soli. Uskarżają się na nie często pacjenci cierpiący na stwardnienie boczne zanikowe i tacy, którzy przebyli uraz czy schorzenie obwodowych neuronów ruchowych. Rzadziej na ciężkie kurcze mięśniowe uskarżają się osoby z obrzękiem śluzakowatym.

Mioklonia. Ruchy miokloniczne są to nieregularne napady gwałtownych,

wstrząsających skurczów części mięśnia, całego mięśnia lub dużej grupy mięśni. Gdy atakują kończymy górne, chory wypuszcza trzymane przedmioty z ręki, przy zajęciu kończyn dolnych lub tułowia może zakołysać się gwałtownie i upaść. Ruchy obejmują stale jedną i tę samą grupę mięśni lub też okazują dużą zmienność pod względem rozmieszczenia.

Mechanizmy neuralne warunkujące mioklonię nie są bliżej znane. Wobec tego jednak, że poszczególne ruchy kloniczne napadu jacksonowskiego odpowiadają opisowi ruchu mioklonicznego, można sądzić, iż mioklonia bywa wynikiem podrażnienia ruchowej okolicy kory mózgowej. Z drugiej strony, ruchy miokloniczne