0000059

214 Badanie kliniczne w neurologii

alkoholowych, natomiast zdołał nauczyć się rozróżniania butelek na podstawie odpowiednich rysunków na etykietkach. W upośledzeniu umiarkowanym chory może rozpoznawać poszczególne pisane słowa, trudności zaś dotyczą rozumienia odczytywanych zwrotów prostych lub zdań. Łagodne upośledzenie nastręcza trudności wyłącznie w zakresie odczytywania zdań lub ustępów bardziej złożonych i dłuższych oraz zawierających więcej różnych myśli. Chorzy z upośledzeniem łagodnym odczytują wyłącznie słowa kluczowe, pomijają zaś spójniki i przy-imki. Przy upośledzeniu nieznacznym można stwierdzić jedynie powolność i wahania, odczytywanie ponowne lub potrzebę czytania na glos dla uzyskania zrozumienia przez wzmocnienie efektu dzięki równoczesnemu słyszeniu tego, co się czyta. Ciężkie upośledzenie czytania z niemożnością rozpoznania liter bądź słów nazwano wzrokową agnozją słowną, aleksją lub ślepotą słowną. Mniej ciężkie upośledzenie czytania nazywamy afazją wzrokową lub dysleksją.

W ciężkim upośledzeniu ekspresji pisemnej chory bywa jeszcze nierzadko zdolny do przepisywania lub nawet pisania pod dyktando, nie potrafi natomiast wyrażać myśli przez dowolne napisanie właściwego słowa, np. nazwy widzianego przedmiotu. Upośledzenie umiarkowane pozwala na wykonanie tego, utrudnia natomiast napisanie prostego zdania. W upośledzeniu łagodnym chory może napisać niewłaściwy wyraz lub napisać część słowa nieprawidłowo. Zjawisko to nazywamy paragrafią i jest ono analogiczne do parafazji w ekspresji mówionej. Rodzaj błędów w paragrafii naśladuje wzorzec opisany dla parafazji. Powolność, błędy okolicznościowe i trudności w zakresie formułowania zjawisk złożonych lub pisania twórczego — oto główne zjawńska obserwowane w upośledzeniu minimalnym.

Pisanie okazuje znaczne zaburzenia przy upośledzeniu czytania. Upośledzenie słyszenia i mówienia wywiera na pisanie wpływ bardziej rozmaity i na ogół mniej poważny.

Mowę ruchową można określić dla celów naszego omówienia jako mechaniczny aspekt wytwarzania dźwięków mowy. Związek mowy ruchowej z językiem przedstawia podobieństwo do związku między ruchowym aktem przebierania palcami a grą na pianinie. Dokładniej omówimy mowę ruchową w daLszej części obecnego rozdziału.

L posiedzenie ruchowego aktu mowy występować może u osób z zaburzeniem czynności językowych. W takich przypadkach ginie zdolność dowolnego wytwarzania właściwego dźwięku, podczas gdy zdolność wytwarzania tegoż dźwięku pod wpływem bodźca emocjonalnego zostaje zachowana. Tak więc, c.hory^r, który nie potrafi dowolnie artykułować słowa rozpoczynającego się od dźwięku „S”, może być zdolnym do rzucania przekleństw całkowicie zrozumiałych. Mimo że schorzenie przejawia się w upośledzeniu artykulacji, fakt, że czynnik ważny stanowi tu wola, określa zaburzenie jako apraksję dźwięków mowy. Natomiast w porażeniu rzekomoopuszkowym upośledzenie artykulacji dotyczy mowy zarówno dowolnej, jak emocjonalnej.

Pisanie ruchowe stanowi określenie, którego tu używamy na oznaczenie ruchowego aktu pisania liter i wyrazów. Jest on analogiczny do ruchowego aktu mowy, z tym wyjątkiem że praktycznie jest zawsze wykonywany dowolnie. Trudno stworzyć sytuację, w której by chory pisał automatycznie pod wpływem bodźca emocjonalnego — sytuację analogiczną do emocjonalnego wywoływania słów mówionych u osoby z afazją.

Upośledzenie pisania ruchowego przejawia się w niemożności przepisywania przez chorego liter, które widzi, pisania ich pod dyktando lub naśladowania ich, gdy zostaną dlań nakreślone. Niekiedy występuje też niemożność rysowania figur geometrycznych. Niezdolność pisania nazywamy agrafią. Różni się ona od upośledzenia ekspresji pisemnej, przy której chory może wykonywać powyższe czynności, nie potrafi jednak napisać ani nazwy przedmiotu, na który patrzy, ani niczego z własnej inwencji. U niektórych osób dotkniętych afazją spotyka się niedomogę ruchowego aktu pisania. Zdaje się to występować szczególnie w skojarzeniu z umiarkowanym lub ciężkim upośledzeniem odbiorczych funkcji wzrokowych języka, widocznie z przyczyny niemożności odtwarzania z pamięci liter. Jeśli w przebiegu sprawy chorobowej dojdzie do porażenia ręki dominującej, trudność pisania zaczyna się często nasilać podczas prób posługiwania się ręką niedominującą. W takich warunkach często zdarza się wadliwe tworzenie liter i odwracanie ich.

Wzrokowe rozpoznawanie przedmiotów. Jest to poprostu umiejętność poznawania przedmiotów, które się widzi. W bardzo wczesnej fazie życia dziecko zaczyna nawiązywać badawczy kontakt z otoczeniem, posługując się w tym wszystkimi swymi zmysłami. Powtarzane wrażenia oraz doświadczenia dotykowe, wzrokowe i inne kojarzą się i scalają, zanim dziecko potrafi rozpoznawać wzrokiem rozmaite przedmioty i kształty wokół siebie, jak również części swego ciała. W późniejszym rozwoju dziecka zdolność ta obejmuje rozpoznawanie przedmiotów nieożywionych, przedmiotów ożywionych, figur geometrycznych i części ciała. Łączy się to z odtwarzaniem przedmiotów z pamięci oraz z wyższymi czynnościami psychoczuciowymi, jak orientacja przestrzenna i geometryczna, poczucie czasu, świadomość schematu ciała itd., które wymieniamy gdzie indziej. Właściwe badanie wzrokowego rozpoznawania przedmiotów może nie być konieczne, jeśli można łatwo stwierdzić, że pacjent potrafi nazywać różne przedmioty i posługiwać się nimi. Jednakże, gdy zachodzi jakaś wątpliwość, można przeprowadzić badanie specjalne, pokazując pacjentowi jakiś przedmiot i polecając mu wybrać analogiczny spośród wielu różnych przedmiotów. W badaniu afazji używa się raczej obrazków niż rzeczywistych przedmiotów, co jest wygodniejsze. W naszej cywilizacji i u większości pacjentów obrazek ma prawie takie samo znaczenie, jak przedmiot rzeczywisty. Jednakże, jeśli dany pacjent zdaje się potrzebować raczej konkretnych przedmiotów, należy się nimi posługiwać. Upośledzenie wzrokowego rozpoznawania przedmiotu można nazywać wzrokową