0073

Pojęcie i funkcje partii politycznych

Artykulacja i agregacja interesów społecznych.

Z reguły partie polityczne, podobnie jak inne organizacje, wchodząc do świata polityki, prezentują określone wartości, preferencje czy oczekiwania, w kontekście których zostają sformułowane pewne kolektywne cele polityczne. Oznacza to, że mogą one w tym względzie zastosować przynajmniej jedną z czterech strategii politycznych.

Po pierwsze, mogą zdecydować się na ukształtowanie wyraźnej tożsamości grupowej, co oznacza, iż stają się reprezentantem konkretnej grupy społecznej w sferze przetargów politycznych (np. klasy, grupy etnicznej, religijnej czy rasowej). Powstały w ten sposób sojusz z jednej strony gwarantuje partii politycznej stabilną klientelę polityczną, co odgrywa dużą rolę w rywalizacji wyborczej, ale z drugiej strony osłabia jej adaptacyjne właściwości, skoro nastawia się ona na „dysponowanie” określonym segmentem elektoratu bez podejmowania działań w kierunku penetrowania pozostałej części rynku wyborczego. Jeżeli strategie grupowe dominują w ramach tego rynku, to następuje stabilizacja lojalności politycznych i w efekcie jego zamknięcie. To zamknięcie rynku może nastąpić w warunkach dominacji jednej grupy społecznej, co kreuje układ o wyraźnej asymetrii siły politycznej. Alternatywna jest sytuacja, gdy rozmiar grup społecznych jest zbliżony i w konsekwencji siła polityczna reprezentujących je partii - podobna. Symetria siły politycznej wywołuje m.in. efekt w postaci częstej alternacji władzy czy tworzenia powiązań koalicyjnych. Działania partii zmierzające do kontrolowania określonej grupy społecznej, czyli artykułowania i zaspakajania jej interesów na poziomie przetargów politycznych, mogą charakteryzować się różnym poziomem penetracji, co znajduje wyraz w stosowanych w tym celu środkach. Przykładowo partie komunistyczne dążyły do zamknięcia lojalnej im części elektoratu robotniczego poprzez oferowanie spójnej tożsamości indywidualnego wyborcy, opartej na cechach politycznych, kulturowych, stylu życia czy mental-nościowych. W istocie rzeczy chodziło o zerwanie powiązań „komunikacyjnych” członków tego segmentu z otoczeniem, postrzeganym jako wrogie. Podobne strategie stosowały początkowo partie socjaldemokratyczne, jednak odejście od strategii antysystemowych pozwoliło im na stosowanie „łagodniejszych" form kontroli lojalnego im elektoratu. Znalazło to wyraz w procesie deideologizacji apelu politycznego. Strategie tego typu określane są mianem masowych, podobnie zresztą jak i partie polityczne je stosujące (zob. na ten temat w dalszej części rozdziału).

Po drugie, partie polityczne mogą podjąć działania zmierzające do penetrowania więcej niż jednej grupy społecznej i w efekcie łączenia ich interesów w postaci spójnego programu politycznego. Następuje w tym przypadku agregacja różnorodnych

69