1 (173)

346 Wybór prac krytycznych

man; w powieściach Korczakowskiej, głównie W Dziejach podwórka-, Wasilewskiej Pokój na poddaszu; Hertza Henry ś i in. obraca.my się w atmosferze nędzy i krzywdy społecznej. Obrazy biedy w mieszkaniu, małych dzieci płaczących z głodu i na próżno proszących o kawałek chleba, moralnej udręki chorej matki lub starszego rodzeństwa, które nie może znaleźć wyjścia z sytuacji — to atmosfera życia robotniczego w mieście. Na tym tle rozwija się ileż pięknych przykładów samozaparcia i dobroci ludzkiej. Wiele zła przeżWycięża miłość w rodzinie. I u Szelburg, i u Wasilewskiej czy Hertza przykłady wyrzeczenia się niemal własnych praw do życia w imię miłości dla młodszego rodzeństwa mogą być wstrząsające dla dziecka, tym bardziej, że chodzi tu o ten przysłowiowy ostatni kawałek suchego chleba.

Podstawowe zagadnienia życia społecznego znajdują trafne ujęcie w powieści dla tak młodego wieku. W chwili nieszczęścia, w książce Wasilewskiej, robotnice fabryczne przychodzą młodej dziewczynie z pomocą, zbierając składkę w swym kółku. Mija uczucie samotności i opuszczenia. Szorstkie na co dzień towarzyszki pracy stają się członkami jednej wielkiej rodziny ludzkiej.

Dobroć ludzi, pómaga przetrwać nieszczęście, pomaga często w nowym zbudowaniu życia. Czasem można by ją nazwać filantropią, gdy np. dobra pani z willi zakłada w swoim domu ochronkę; najczęściej jednak to zwykła ludzka dobroć prostego człowieka, któremu odruch serca każe pomagać sierocie. Tej twórczości, którą możemy nazwać literaturą suteren, przyświeca szlachetny zamiar. Porusza ona sumienie społeczne widokiem dzieci, które, jak rozmyśla Henryś Hertza, niczym nie zawiniły, by tak cierpieć. Czy nie jest jednak błędem utrzymywanie dzieci w atmosferze depresji, gdyż uczucie to bezwzględnie musi towarzyszyć tego rodzaju lekturze?

Większość autorów przezwycięża pesymizm wynikający z tematu, stwarzając specjalnie przychylne warunki, które pozwalają bohaterom wydobyć się z trudnego położenia. O wiele piękniejsze, ciekawsze, życiowo i literacko bardziej przekonywające są te książki, w których bohaterowie dzięki własnej dzielności pokonują nędzę, by w wytrwałym trudzie, dzięki wybranej pracy, zapewnić sobie dalsze radośniejsze życie.

W książkach tych autorzy szczególnie ładnie stawiają zagadnienie pracy. Jest to żywioł, w którym zamyka się życie robotnika, dorosłego czy dziecka. Wszystkie powieści mają za zadanie obudzić dla niej głęboki szacunek. W utworach Szelburg-Zarembiny [...] podziwiamy trud robotnika podniesiony do wyżyn bohaterstwa. W książkach dla tego wieku rzadziej widzimy pracę dorosłego, częściej mamy do czynienia z pracą dzieci czy młodzieży.

Siedemnastoletnia dziewczyna pracuje w wielkiej tkalni, co przerasta jej siły fizyczne, młodsza jej siostra, która zawsze pragnie pomagać innym, zostaje posługaczką w szpitalu, dzieci pomagają w pracy akordowej krawca itd. Typ pracownika-gazeciarza jest bardzo popularny w naszej literaturze. Działa na wyobraźnię dzięki swej przysłowiowej wesołości i ruchliwości zajęcia, która powoduje szereg ciekawych spostrzeżeń i umożliwia wiele przygód.

Niemniej obok takich powieści powinna szerzej się rozwinąć literatura, w której praca rodziców jest podstawą istnienia, tak jak przewiduje Szelburg--Zarembina w zakończeniu swej powieści, gdzie ojciec otrzymuje robotę, która pozwoli mu wychować dziecko; tak jak to ładnie, choć może zbyt dydaktycznie, ujęła Zofia Charszewska w swej świeżo wydanej, napisanej przed wojną powieści o życiu śmieciarzy Franek, jego pies i spółka, gdzie mały chłopak, mimo chęci pozostania w gronie przyjaciół i utrzymywania się z własnych pieniędzy, dochodzi do wniosku, że jego pierwszym obowiązkiem jest uczyć się żyć w gronie rodziny, gdy już pozwalają na to warunki.

W ujęciu zagadnienia pracy wyjątkowy charakter posiada cały cykl baśni Szelburg-Zarembiny: Rzemieślniczek Wędrowniczek i Majster Klepka. Trud wnosi w życie człowieka zadatki piękna i bohaterstwa, które jego życie przetwarzają w czarodziejską baśń. Jest dobrem i błogosławieństwem przez swoją myśl służenia ludzkości, Mądre założenia pedagogiczne będą zawsze stawiały te książki w grupie najbardziej polecanych przez wychowawców, pewne pominięcie zasad psychologii czytelnictwa w ujęciu tematu będzie zawsze hamowało samorzutność zainteresowania dzieci.

W opowiadaniach i baśniach Krzemienieckiej często jest poruszany temat pracy, która ma tu charakter moralnego wskazania.

Środowisko nędzy zwraca jednak uwagę autorów i w innym kierunku.? W kilku książkach, a przede wszystkim [utworach] Korczakowskiej Dzieci podwórka, Chiński dwór spotykamy zagadnienie występku, upośledzenia moralnego. Chłopak 10-letni, który w bójce z kolegą dobywa scyzoryka i kaleczy nim towarzysza w taki sposób, że trzeba wzywać pogotowie, dzieci,^¹ które kradną nawet nie z głodu, tylko żeby dokuczyć kolegom na kolonii albo iść do kina, inne, które ukrywają dziecko, by przyprawić o rozpacz wychowawców i siostrę małego, naturalnie, mogą być nam znane w społeczeństwie dziecięcym, należałoby się jednak zastanowić, czy tego rodzaju realistyczne odtworzenie prawdy nie działa zbyt silnie na wrażliwą wyobraźnię 9—10--letniego dziecka — czytelnika, które przyzwyczajone jest do bójek z kolegami, ale doskonale sobie radzi własną pięścią, nie trzeba mu podsuwać obrazu noża. Dziecko, szczególnie w tym wieku, szuka w literaturze nieświadomie