1 (176)

352 Wybór prac krytycznych

jego obrzędów, strojów itd. łączy się ściśle ze sferą wrażliwości estetycznej. Badania psychologiczne bliżej te zagadnienia wyświetlają. W wieku dziecięcym, o którym mówimy, w każdym razie nie ma mowy o jakiejś bezinteresownej kontemplacji estetycznej. Dlatego wszelkie opowiadania wyczerpujące się opisem obrzędów albo scen rodzajowych są czytane przez dzieci tylko grzecznościowo. Świadomość pewnej odrębności życia środowiska, jego oryginalności czy piękna, może przenikać do samowiedzy czytelnika tylko poprzez akcję.

Życie wsi, przez umiejętne powiązanie tematów, mogłoby silniej związać dziecko z przyrodą. Dzieci miasta interesują się tylko w nieznacznym stopniu naturą. Za daleko zapewne od niej stoją. W ich książkach dotychczas akcja rozgrywa się wyłącznie prawie w mieście. Książki z życia przyrody są po prostu jej opisami: jeżeli plącze się jakaś akcja, to nie tłumaczy się zwykle logiczną koniecznością — mogłoby jej nie być¹.

Dzieci interesowałyby się na pewno naturą, gdyby się z nią zżyły bliżej, chociaż poprzez książkę. Akcja ciekawego opowiadania, która wynikałaby z warunków przyrodzonych istnienia w związku z przyrodą, musiałaby zapewne wpłynąć na zadzierzgnięcie serdeczniejszych więzów z nowym otoczeniem.

Bardzo znamienne byłoby porównanie pod tym względem naszej literatury i literatur obcych..W angielskich książkach dla dzieci miasto jest bardzo rzadkim terenem akcji, czerpiącej jakby swój szeroki oddech z rozległego horyzontu, z bliskiego kontaktu z naturą, która jest przyjaznym tłem przeżyć bohaterów, nie będąc koniecznie materiałem formalnego nauczania. [...] f Bliższym zainteresowaniem dzieci cieszą się opowiadania o ich towarzyszach zabaw: psach, kotach i innych stworzeniach hodowanych w domu. Niezrównane opowiadania Jana Grabowskiego o zwierzętach kładą podwaliny uczuciowe dla nowego u nas stosunku do stworzeń. Wynika on z chęci zrozumienia każdej żywej istoty, której nieoczekiwana inteligencja w zacho-wąniu i własna indywidualność budzi podziw i szacunek.

W wieku lat 10 zaczynają się wybitnie różnicować upodobania dziewcząt i chłopców. Dziewczynki żądają w tym wieku książek, które mogłyby zaspokoić ich potrzebę wzruszania się. Nasze zasoby literatury dla młodszych dzieci w wieku szkolnym w nikłym stopniu odpowiadają tym upodobaniom. Brak książek, w których dziewczynki widziałyby siebie w gronie rodziny, w roli dobrej i kochanej córki i siostry. Czasem książki stają się pożądane i poczytne, gdyż zagadnienie to występuje jako jeden z motywów, chociaż tematem zasadniczym w intencjach autorki są inne problemy. „Zuch” Szelburg-Zarembiny jest dobrym synem, w Korczakowskiej Dzieciach podwórka motyw ten odgrywa pewną rolę. Najważniejszym powodem, dla którego cieszy się powodzeniem książka Wasilewskiej Pokój na poddaszu, jest właśnie to, że członkowie osieroconej rodziny tak się kochają i wzajemnie sobą opiekują. Dla uczuciowej dziewczynki 10-letniej dom rodzinny jest najbardziej instynktownie ukochaną przystanią, do której może tym bardziej zwraca swe myśli w literaturze, jeżeli w życiu posiada tylko namiastkę ogniska domowego. Książka o życiu rodzinnym dla dziewczynki bawiącej się jeszcze lalkami jest odpowiednikiem tej zabawki, w tym znaczeniu, że zaspokaja te same macierzyńskie instynkty.

Życie każdej gromady dzieci w szkole, na koloniach i w gromadzie zuchów czy w świetlicy nasuwa możliwość współżycia koleżeńskiego i zawiązania przyjaźni. Naturalnie i koleżeństwo, i przyjaźń w tym wieku posiada zupełnie inny charakter aniżeli w latach młodzieńczych. Wspólnie przeżywane drobne zdarzenia z życia gromady dają dziecku poznać jego miejsce w zespole ludzi i określają jego stosunek do kolegów. Te zagadnienia porusza książeczka M. Kownackiej Plastusiowy pamiętnik, która może być wzorem najłatwiejszej powieści dla średnio rozwiniętego 9-letmego dziecka.

Książka Jadwigi Korczakowskiej Chiński dwór ma za temat życie gromadki dzieci na koloniach letnich. Akcja jest wielce urozmaicona, może nawet wstrząsająca nerwami dzieci. Sytuacje pomyślane i rozwiązane są w ten sposób, by zaznaczyć stanowisko pedagogiczne i osiągnąć sukces wychowawczy w książce. Powieści brak podkładu uczuciowego, który by z nią związał dziecko.

Na tym wyczerpuje się nasza literatura o współżyciu w gromadzie dziecięcej. Książki z życia zuchów czy świetlicy nie posiadamy ani jednej. Zasadniczych braków w opracowaniu ulubionych tematów dzieci mamy bardzo wiele i w zakresie innych zagadnień.

W osławionych przygodach Koziołka Matołka Kornela Makuszyńskiego rozczytywały się dzieci w tym wieku. Fakt, że głupkowaty koziołek miał takie uznanie, tłumaczy się nie tylko, jak się ogólnie przypuszcza, humorem książki. Najważniejszą przyczynąjest to, że koziołek miał przygody. Wędrował po obcych krajach, spotykał egzotycznych ludzi i dzikie zwierzęta: groziły mu

23 — Literatura dla dzieci

Przedrukowane do ostatnich czasów książeczki Lewickiej, Weryho, M. J. Zaleskiej są wyrazem epoki, w której powstały. Ze względu na ujęcie literackie, którego dziś unikamy, nie nadają się w całości do czytania dla dzieci.

Gruntowna wiedza, odpowiedzialność za podawane faicty, zdolności popularyzatorskie czynią te książeczki i obecnie materiałem do opowiadań.