1 (182) 4

364. Wybór prac krytycznych

wa. Pozycja jego była tym cięższa, decyzja tym trudniejsza, że Polska wówczas nie figurowała na mapach politycznych świata.

Krąg tych tak ważnych zagadnień zamyka książka Żurakowskiej Pójdziemy w; świat. Małą entuzjastkę wojny autorka zdołała przekonać, że wojna to nie defilada z orkiestrą na czele, to nie udekorowanie żołnierza orderami. Wojna — to głód i zmęczenie przerastające siły ludzkie, niepokój o najbliższych, rany, kalectwo i śmierć, spalone wsie i miasteczka. Trzeba nienflwi-dzieć wojny. I tylko jest jedna rzecz jej warta — wolność.

Duża ilość książek wznowionych ma dla współczesnego młodocianego czytelnika jedną wspólną cechę — daje obraz stosunków dawniejszych. Pewne środowiska przestały istnieć, bezrobocie nie jest dziś problemem, stosunek pracodawcy do pracowników uległ zmianie. Dziecko, któremu trudno te obrazy umiejscowić w dawnych czasach, może przypuszczać, że zdarzenia mają miejsce w teraźniejszości, i nabierze błędnego pojęcia o życiu współczesnym. Żeby temu zaradzić, należy książki takie opatrzyć wstępnym komentarzem.

Przy zestawieniu tematów ujawniają się braki. Głównym brakiem tematycznym jest życie wsi. Jeżeli się o wsi mówi„to patrząc z okna dworu. Praca wsi, troski i radości dla wsi charakterystyczne zupełnie w książkach dla tego wieku nie były poruszane. Dziś również temat ten nie został podjęty. Brak książek o życiu organizacji młodzieżowych, które są terenem do nawiązania przyjaźni, współpracy i współzawodnictwa. Omijany jest temat współżycia i przyjaźni między dziewczętami i chłopcami. Nie ma ani jednej książki, której tłem byłoby tajne nauczanie, ani słowa nie mówi się o wysiłku młodzieży, która musiała pracować zarobkowo przy równoczesnej nauce i jakże często przy pełnieniu drobnych prac konspiracyjnych.

Dział egzotycznych przygód należałoby na nowo opracować. Powieści Verne’a i Umińskiego są już zdystansowane przez życie. Łodzie podwodne T samoloty przemierzające Australię przestają być tajemnicze i niezwykłe. Indianie żyją w rezerwatach, a mieszkańcy puszczy i białe twarze nie są narażeni na niebezpieczeństwo z ich strony. Trudno się nadziwić, dlaczego do tej pory książki te cieszą się poczytnością. Pewno dlatego, że nie zostały zastąpione innymi, chociaż życie współczesne dostarcza autorom bujnych tematów przygodowych. Walki na wszystkich frontach świata polskich żołnierzy, deportacje i wędrówki najmłodszych nawet dzieci, podróże przy poszukiwaniu zaginionych — to motywy pociągające dla młodocianych czytelników. Obozy w różnych częściach świata, gdzie spotkać można przedstawicieli różnych narodów, poznać ich charakter — to również temat nie do pogardzenia. Braterstwo niedoli jest silne jak braterstwo broni, a o tym się dzieciom nie pisało.

Czy tematy, problemy społeczne i etyczne, o których była mowa, trafią do młodocianego czytelnika? To zależy od ujęcia.

Z analizy najpoczytniejszych książek wypływa, że książka musi być interesująca, obfita w zdarzenia, nie pozbawiona przygody i tajemniczości, tryskająca życiem (humorem), optymistyczna, o łatwej konstrukcji, napisana zrozumiałym językiem. Młody czytelnik, utożsamiając się z bohaterem powieści, chce być zwycięzcą, a nie pokonanym, chce być aktorem, a nie widzem. Książki szare, w których się niewiele dzieje, które są obrazem monotonnego, smutnego życia, nie pociągną czytelnika młodocianego. Kto pisze dla dzieci, musi liczyć się z upodobaniem dziecka. Upodobania te uległy niewielkim przesunięciom z książek przygodowych na historyczne, jak wskazują praca A. Mikuckiej i ankieta przeprowadzona wśród warszawskich dzieci, którym życie przyniosło przygodę przerastającą ich fantazję. Myśli dzieci krążą koło tematów związanych z ostatnią wojną, powstaniem, konspiracją, partyzantką, terenem, na którym chcą, żeby akcja się rozwijała, jest Polska, Warszawa, a nawet określona dzielnica. Bohaterstwo, walki wojska polskiego porywają ich wyobraźnię.

Drogi polskiej literatury dziecięcej są już wyznaczone przez pozycje o nieprzemijającej wartości. Zagadnienia poruszane w tych książkach weszły w życie, domagając się tylko urozmaicenia i tematycznego rozbudowania.

KRYSTYNA KULICZKOWSKA RÓWNOUPRA WNIENIE I SPECYFIKA¹

A jednak odbywają się u nas zebrania niczym nie przypominające tych, jakie autorzy współcześni poczuwają się niekiedy do obowiązku zaprotokołować na kartkach swych powieści.

Mowa o dyskusji w warszawskim Związku Literatów, zorganizowanej dla członków połączonych sekcji — prozy i sekcji literatury dziecięco-młodzieżowej. Temat: zagadnienia literatury dla młodzieży.

Oryginalność tego zebrania polegała na tym, że każdy z mówców z osobna wypowiadał twierdzenia słuszne i prawdziwe, a wszyscy razem —

„Życie Literackie” 1953 nr 21; przedruk [W:] W szklanej kuli. Warszawa 1970,s. 15—20.