1 (209)

418 Wybór prac krytycznych

gicznej jego działania i postępowania, niedostateczna troska o nowoczesność i atrakcyjność środków narracji powodują, że bardzo często w obręłne poszczególnych odmianupbwieści dla młodzieży bliżej jest do tradycjonalizmu niż do nowatorstwajjcdnakże w ostatnich latach dostrzegamy i tu wyraźne próby odejścia od sfery literackich stereotypów w kierunku pogłębienia obrazu przeżyć wewnętrznych młodych bohaterów, właściwego ujęcia ich problemów: stosunku do rzeczywistości otaczającej, wyboru próg postępowania, określenia swego miejsca w rodzinie, w społeczeństwie] Przekonywająco i odkrywczo odsłania się proces narodzin uczuć, kształtowania osobowości psychofizycznej i intelektualnej. Zastosowanie dla wyrazistej prezentacji wymienionych kwestii nowych środków artystycznych, wziętych z warsztatowych doświadczeń prozy ogólnej, jeszcze bardziej wzbogaciło wizję świata, wymiary ludzkich spraw i uczuć.

Dominującą rolę pełni tu niewątpliwie pisarstwo Ireny Jurgielewiczowej. Linia jej talentu, uformowana na wzorach wielkich twórców, w tym przede wszystkim Stefana Żeromskiego, stale się wznosi, pogłębia. Czystość czy bezbłędność ujęcia problematyki ideowo-moralnej i emocjonalno-intelektu-alnej idzie w parze z klarownością i pełną dojrzałością warsztatu. Unikając skrajności, twórczo kontynuując dobre wzory powieści obyczajowej okresu międzywojennego, pisarka sprawnie włada piórem, docierając do skomplikowanych pokładów psychiki dzieci i młodzieży. W kręgu jej bogatej sztuki pisarskiej mieści się dość pokaźny zestaw utworów bądź podejmujących analogiczną problematykę, bądź pozostających jakby w sferze wpływów autorki Niespokojnych godzin. Należy tu więc kolejno wymienić powieści Bielickiego (Gdzie jesteś Małgorzato?, Małgorzata szuka siebie, Małgorzaty droga powrotu), Snopkiewicz (Tabliczka marzenia), Domagalika (Koniec wakacji), Górkiewieżowej (A jednak radość, Szesnaste lato Hanki), Solonowicz--Olbrychskiej (Zielona dziewczyna), Rozwadowskiej (Elektryczne gitary), Jackiewieżowej (Dwie miłości).

Nie możemy też pominąć książek Kowalewskiego, Minkowskiego, Siesickiej, Ziółkowskiej, Jaworczakowej, Rosińskiej, Rolleczek, Wadeckiej, Pla-tówny, Korczakowskiej, Kołaczkowskiej. Także przedstawicieli tych gatunków, które nie tak łatwo dają się naginać do postulatów powieści nowoczesnej. Tak np. powieść przygodowo-podróżnicza, sensacyjna, podróżnicza czy historyczna w zasadzie nie uległa zbyt wielkim przeobrażeniom od czasów Sienkiewicza czy Umińskiego, niemniej jednak i tu pojawiają się pewne innowacje, świadczące z jednej strony o krytycznym stosunku do niektórych cech tradycyjnej powieści przygodowej, a z drugiej — o próbach unowocześ-

nienia t^go gatunku. Dowody takiego odnawiania starych schematów powieści przygodowej, oczywiście nie nastawionej wyłącznie na beztroską rozrywkę, dają nam różni pisarze, poczynając od Niziurskiego, Ożogowskiej, Bahdaja, Nienackiego, a kończąc na Liskowackim, Zawadzie, Szklarskim. Elementem, który szczególnie wzbogaca ową odmianę powieści, jest w pierwszym rzędzie humor, pozwalający autorowi stwarzać wiele śmiesznych i zabawnych scen, z przymrużeniem oka traktować niektóre wątki czy motywy. Również interesująco, choć w konwencji tradycyjnej, przedstawia się w latach ostatnich proza o tematyce historycznej. Tu szczególnie godna uwagi jest twórczość Żółkiewskiej, Kann, Szczygła, Rudnickiej, Bunscha, Nawrockiej, Nowackiej, Osterloffa, Mrówczyńskiego, Kisielewskiego.

Oczywiście nie sposób wymienić i scharakteryzować tu wszystkich zjawisk i nurtów w prozie dla dzieci i młodzieży, manifestujących w pełni swój udział w przemianach współczesnej powieści, niemniej nie ulega najmniejszej wątpliwości — nawet opierając się na tak ogólnych dowodach czy przykładach — że proza dziecięca i młodzieżowa ostatniego piętnastolecia nie tylko pomnażała swoje walory ideowe i artystyczne, partycypując w bogatych doświadczeniach prozy światowej, ale śmiało wychodząc naprzeciw nowym eksperymentom, otwierała dalsze perspektywy twórczego rozwoju całej literatury dla dzieci i młodzieży.

HALINA SKROBISZEWSKA

POSZUKIWANIA W PROZIE WSPÓŁCZESNEJ DLA DZIECI I MŁODZIEŻY¹

Wydaje się, że nigdy jeszcze poczucie artystycznego kryzysu i odrębności wynikającej z adresu dziecięcego nie rysowało się w dziejach tej literatury tak ostro, jak w latach ostatnich. Czy wynika to tylko z przesłanek subiektywnych, z gwałtownego wzrostu ambicji, by liczyć się, jak wszelkie formy działania artystycznego — i to nie „w ogonie”, lecz w awangardzie, przy jednoczesnym zdawaniu sobie sprawy z wszelkich ograniczeń adresu? Te ograniczenia zawężają zakres literackich penetracji do spraw „dostępnych młodemu odbiorcy”, a zakres poszukiwań formalnych, jak się mniema, do gatunków „gotowych”, okrzepłych, dobrze już sprawdzonych w recepcji, a więc łatwych do przyjęcia. Może istnieje zatem pewien zespół czynników

27*

„Nurt" 1971 nr 6, s. 9—13.