1 (186)

372 Wybór prac krytycznych

określone utwory podsuwa czytelnikowi, redaktorowi, który przygotowuje książkę do druku i kieruje ją pod właściwym adresem — ogromnie utrudnia pracę oderwanie od problemów, z jakimi styka się psycholog, pedagog-teore-tyk, krytyk. Z drugiej strony, ostatnio wymienionym brak kontaktu z „terenem” w szerokim rozumieniu tego słowa, mają oni zbyt mało materiału do uogólnień. A przecież właśnie prace o charakterze ogólniejszym, teoretycznym mogłyby z kolei dopomóc praktykom do tego, by działalność ich stała się pełniejsza, bardziej świadoma, bogatsza od strony poznawczej. W ten sposób krąg się zamyka.

W chwili obecnej wszyscy, którzy z racji swej pracy zawodowej interesują się literaturą dla dzieci i młodzieży, muszą zdobywać potrzebne materiały po partyzancku, na własną rękę. Nie należy się dziwić, że niemal nie istnieje krytyka książek dla dzieci i młodzieży, skoro krytyk musiałby stać się zarazem historykiem literatury i teoretykiem; nawiązanie do postępowych tradycji w tej dziedzinie, ustosunkowanie się do najbliższej nawet przeszłości — lat międzywojennych, wymaga samodzielnej, wręcz pionierskiej, długoletniej pracy. Nie należy się dziwić, że o reakcjach młodzieży na lekturę mówimy w formie ogólników takich, jak „młodzież lubi przygodę” lub „baśń przemawia do małych dzieci”, skoro nie zainicjowano dotąd systematycznych badań czytelniczych, a dotychczasowe osiągnięcia z dziedziny psychologii rozwojowej nie przyniosły jeszcze szczegółowego, ujętego po marksistowsku materiału dotyczącego recepcji utworów literackich przez dzieci i młodzież. Na własną rękę borykają się z trudnościami redaktorzy wydawnictw, którzy, chcąc udostępnić młodzieży cenny dorobek przeszłości, musfcą sami wertować dziesiątki utworów i wypracowywać kryteria ich oceny — gdyż nikt nie dokonał dotąd rewizji tego dorobku — a w dziedzinie produkcji współczesnej wysiłków ich nie pokwituje krytyka.    y

Czy te konkretnie istniejące trudności każą nam pesymistycznie oceniać sytuację? Bynajmniej. Czujny obserwator rozwoju dziecięcej i młodzieżowej literatury współczesnej oraz recepcji tych utworów musi stwierdzić, że mimo wielu pozycji, które spowodowały w pewnym okresie zjawisko „ucieczki” młodzieży od tej literatury, linia wstępująca na drodze osiągnięć realistycznych jest tutaj wyraźna, książki rozchodzą się w olbrzymich nakładach i są czytane coraz chętniej. Wszyscy pracujący z młodzieżą doceniają oddziaływanie wychowawcze lektury tak silnie, jak bodaj nigdy dotąd, sprawy te budzą ogólne zainteresowanie.

Trzeba jedynie stwierdzić, że za potrzebami życia w tej dziedzinie nie nadąża polityka kulturalna, że słuszne, uwarunkowane potrzebami życia posunięcia organizacyjne nie zawsze były przemyślane i konsekwentnie prowadzone dalej.

Weźmy choćby taki przykład. W roku szkolnym 1955/56 wprowadzony został (po raz pierwszy w naszych dziejach na wyższej uczelni) wykład z dziedziny literatury dziecięcej i młodzieżowej na IV roku polonistyki wyższych szkół pedagogicznych i na II roku pedagogiki studiów zaocznych PWSP — dla nauczycieli uprawiających już swój zawód. Dalej: od kilku już lat literatura dla dzieci i młodzieży stanowi osobny przedmiot nauczania w liceach pedagogicznych, wykłady z tej dziedziny odbywają się także na kursach bibliotekarskich. Projekt programu dla szkół podstawowych uwzględnia omawianie arcydzieł polskiej i światowej literatury dziecięcej.

Są to posunięcia niewątpliwie słuszne, uwarunkowane potrzebami społecznymi, nie mówiąc o tym, że jest to „awans” tej dziedziny twórczości, przez tyle pokoleń traktowanej po macoszemu. Zarazem jednak wyłania się pytanie, z jakich materiałów mogą korzystać ci, którzy nie tylko chcą się w tej dziedzinie kształcić sami, lecz mają też uczyć innych. Walka o marksistowską historię i teorię literatury nie objęła dotąd swym zasięgiem literatury dla dzieci i młodzieży, nie przeprowadzono rewizji odziedziczonego dorobku, brak nowszych opracowań, materiałów bibliograficznych, podręczników, pomocy naukowych. O Wyższej Szkole Pedagogicznej w Warszawie mogę mówić w oparciu o doświadczenia własne. Muszę stwierdzić, że zainteresowanie słuchaczy tym przedmiotem jest ogromne. Sam fakt, że na 40 tegorocznych magistrantów (jest to pierwszy rok prac magisterskich na PWSP po wprowadzeniu reformy studiów) 10 pisze prace właśnie z literatury dziecięcej i młodzieżowej — daje do myślenia. Trzeba przy tym stwierdzić, że ta dziesiątka to grupa ambitna, prawdziwie zainteresowana przedmiotem, a warunki pracy mająca nader trudne, gdyż musi na własną rękę szukać materiałów, które przeciętny absolwent ma w pewnym stopniu zebrane, uprzystępnione.

Tego zapału, tego szczerego zainteresowania nie wolno marnować. W chwili obecnej powstanie ośrodka badawczego, który stworzyłby formy kolektywnej współpracy wszystkich zainteresowanych tą dziedziną twórczości, pomógł wypracować podstawy wiedzy oraz nowe kryteria wartościowania utworów dla dzieci i młodzieży, ośrodka, z którego wyszłyby młode kadry naukowców, autorów koniecznych opracowań — wydaje się palącą potrzebą. Bez skoordynowania wysiłków pedagogów, psychologów, redaktorów, autorów, krytyków, bibliotekarzy, bez wymiany doświadczeń — nie do pomyślenia jest wyjście z istniejących trudności.