201030Image0042

ZARYS CHEMII KOSMETYCZNEJ

Do podstawowych adstringcntów i antyhydrotyków stosowanych w kosmetyce należą przede wszystkim związki glinu, a także cynku, wapnia, bizmutu trójwartościowego, natomiast z połączeń organicznych aldehydy i garbniki.

Z aldehydów praktycznie stosuje się jedynie formaldehyd (HCOH) oraz uwalniającą go metenaminę (ryc. 43). Hamowanie czynności wydzielniczej gruczołów potowych przez formaldehyd jest związane z denat u racją keratyny (działanie ściągające), co prowadzi do wspomnianego wyżej powierzchniowego zagęszczenia tkanki i zawężenia ujścia gruczołów potowych. Ponadto formaldehyd, mając właściwości przeciwdrobnoustrojowc (rozdz. 2.1), wywiera jednocześnie działanie dcodorujące.

Garbniki

Garbniki należą do czynników przeciwpotnych pochodzenia naturalnego. Są to bczazo-towe połączenia o masie cząsteczkowej 500-3000. Chemia garbników jest dość złożona i niejednolita. Garbniki są zwykle dzielone na dwie grupy połączeń — nichydrol izujących pochodnych flawonoli oraz znacznie ważniejszą grupę garbników hydrolizujących, zwanych taninami. Garbniki taninowc są zbudowane z estrów cukrów, zwykle glukozy, z jedną (lub więcej niż z jedną) cząsteczką kwasu 3,4,5-trihydroksybenzoesowego, zwanego kwasem galusowym, względnie jego dimeru - kwasu m-digalusowego (ryc. 10). Przykładem takiej substancji może być przedstawiony na rycinie 98 garbnik taninowy, zwany korilaginą (Co-rilagin), o wzorze sumarycznym C^H^Óją-

Korilagina

Ryc. 98.

W kosmetyce znalazła zastosowanie tanina, jeden z najbardziej pospolitych garbników, zwykle opisywany wzorem sumarycznym C^H^O^. Poszczególne gatunki taniny mogą różnić się między sobą ilością reszt kwasu galusowego lub jego pochodnych estrykujących glukozę. Zc względu na polifenolową strukturę, tanina dobrze rozpuszcza się w wodzie, a jej specyficzną właściwością jest zdolność ścinania i strącania białek z roztworów oraz hamowania krwawień poprzez aglutynację czerwonych ciałek krwi.

Właściwości ściągające garbników są związane z ich reaktywnością. Obecne w strukturze garbników grupy fenolowe umożliwiają bowiem usieciowanie łańcuchów peptydo-

70 Rozdział} wych przez liczne mostki wodorowe, tworzące się pomiędzy wolnymi grupami fenolowymi garbników a grupami aminowymi białek. W razie obecności w strukturze garbników również wolnych grup karboksylowych, dodatkowo, pomiędzy sprotonizowanymi grupami aminowymi białek a /jonizowanymi grupami karboksylowymi garbnika, powstają także wiązania o charakterze jonowym.

W kosmetyce tanina jest składnikiem preparatów stosowanych przeciw nadmiernemu poceniu się, a ponadto preparatów używanych w przypadkach oparzeń słonecznych oraz odmrożeń, co jest związane z jej właściwościami przeciwzapalnymi. Obecność taniny w takich preparatach prowadzi do wytworzenia na powierzchni podrażnionej skóry powłoki ochronnej w formie skoagulowanego białka. W obrębie utworzonej powłoki naczynia krwionośne kurczą się, co zmniejsza wysięki i ogranicza obszar objęty ogniskiem stanu zapalnego.

Związki glinu

Jak już zaznaczono, podstawowe znaczenie w grupie kosmetycznych antyhydrotyków i adstringentów mają sole glinu, przy czym mechanizm ich działania jest wielokierunkowy. Sole glinu powodują ścinanie się białka w kanałach gruczołów potowych oraz wytrącanie się tam substancji o budowie glinowo-mukopolisacharydowej. Prowadzi to do mechanicznego zawężenia ujścia gruczołów potowych, co zmniejsza sekrecję potu. Jednocześnie sole glinu hamują rozwój drobnoustrojów. Kationy glinu koagulują bowiem białko i powodują jego odpęcznienie, przez co staje się ono nieużyteczne jako pożywka dla bakterii. Ponadto, sole glinu w środowisku wodnym ulegają hydrolizie, a roztwory takie reagują kwasowo, wiążą zasadowe składniki rozkładu wydzieliny potnej (amoniak, aminy) i neutralizują w ten sposób przykry zapach. Tak więc związki glinu zastosowane jako antyhydrotyki wykazują jednocześnie pożądane działanie dcodorujące.

W kosmetyce wykorzystuje się antyhydrotyczne właściwości soli glinu zarówno z kwasami organicznymi, jak i nieorganicznymi. Z grupy soli nieorganicznych czynnikami prze-ciwpotnymi są sześciowodny chlorek glinu (AlCIj^óHjO), znany też jako Aluwets, Anhy-drol, Driclor oraz osiemnasto wodny siarczan glinu (AljSO,, • 18H₂0). W kosmetyce obie sole glinu są stosowane w deodorantach i antyhydrotykach, przy czym ich wodne roztwory mają odczyn kwaśny.

Korzystniejsze właściwości antyhydrotyczne oraz mniej drażniące na skórę wykazują zasadowe sole glinu i z tego względu są one szeroko wykorzystywane w kosmetyce. Do substancji takich należy hydroksychlorek glinu, o składzie Al^OHJjCI^O H₂0. Sól ta odznacza się niską toksycznością, wykazując jednocześnie tylko niewielkie właściwości alergizujące. a pH 15-proccntowego wodnego roztworu wynosi około 4;3. Hydroksychlorek glinowy jest kosmetycznym antyhydrotykiem, chociaż używanym również jako adstringent w preparatach po goleniu i wodach do twarzy. Nazwami handlowymi tego antyhydrotyku są: Locron, Astringen, Chlorhydrol, Hyperdrol. Innym, często występującym w wyrobach kosmetycznych antyhydrotykiem z grupy zasadowych soli glinu jest „chlorohydrat glinu” (ACH), stanowiący w istocie mieszaninę mono- i dizasadowego chlorku glinu [AIOHClj i AI(0H)₂C1J.

Interesującymi związkami z grupy zasadowych soli glinu o właściwościach antyhydro-lycznych i deodorujących są również alantoinian chlorohydroksyglinowy (wzór I. ryc. 99)

Rozdział 3