dydaktyka wyklad 3
1

, — Ukryty program w edukacji. Między niewiedzą a manipulacją

3.    Po prostu zlikwidować szkoły, co jest alternatywą descholersów. Likwi-jjacja obnli.tcż ukryty.program, ale co dalej?;

4.    Przystosować się do sytuacji. Jeśli szkolą tworzy ludzi schludnych, posłusznych i grzecznych, a zarazem nastawionych na indywidualne współzawodnictwo, to pewnie właśnie tego społeczeństwu potrzeba. Można więc starać się przenieść część elementów oddziaływania ukrytego programu do programu jawnego bądź też nic nie robić, uznając że dobrze jest, jak jest”.

Obserwacja rzeczywistości edukacyjnej skłania do wniosku, że przeważa raczej bierność wobec faktu istnienia ukrytych programów, podejmowane są próby zachowywania status quo bądź też całkowicie ignoruje się to zjawisko. W niniejszym opracowaniu, podobnie jak część badaczy i praktyków zaangażowanych w nurt humanistycznego podejścia do edukacji, skłaniam się ku rozpoznawaniu występujących w niej różnych sprzeczności i deformacji oraz twórczemu zaangażowaniu w projektowanie zmian.

2. Obszary analizy ukrytego programu

Rozpoznawanie ukrytego programu obecnego w edukacji może nastręczać trudności także i z tego powodu, że przyzwyczajeni jesteśmy do dycho-tomiczncgo podejścia do rzeczywistości. Charakterystyczne dla dychotomii operowanie pojęciami przeciwstawnymi, wzajemnie się wykluczającymi — nic pozwala nawet na usytuowanie jakiegoś elementu na kontinuum i nie uwzględnia całej skomplikowanej złożoności procesów edukacyjnycłi. Takie podejście —jak wskazuje R. Meighan (1993, s. 200) — wykorzystywano w wielu badaniach, w których posługiwano się np. orientacją na nauczyciela versus orientacją na dziecko (Plowden Report, 1967, za: R. Meighan, 1993, s. 200), przekazem versus interpretacją(D. Barnes, D. Shemilt, 1974, za: R. Meighan, 1993, s. 200), przyswajaniem znaczeń versus tworzeniem znaczeń (N. Postman, C. Weingartner, 1971, za: R. Meighan, 1993, s. 200) etc. Z punktu widzenia teorii ukrytego programu może to skutkować zbytnimi uproszczeniami podejmowanych analiz. Pewnym rozwiązaniem jest posługiwanie się wieloma punktami odniesienia, zgodnie z konstatacją, że „współczesny świat wymaga od człowieka złożonych zachowań. Czasami konieczne stają się reakcje autorytarne i potrzebni są ludzie, którzy wiedzą.

Rozdział I. Edukacja z perspektywy ukrytego programu

kiedy należy wykonywać polecenia, a kiedy je wydawać. Kiedy indziej niezbędne są umiejętności samokierowania, charakterystyczne dla zachowań autonomicznych, a jeszcze w innych przypadkach — umiejętności współpracy, właściwe zachowaniom demokratycznym” (R. Meighan, 1997, s. 177).

Tabela 1.

Porównanie pozwalające ujawniać ukryty program szkoły na podstawie wybranych cech różnych podejść edukacyjnych³

Cechy charaktery styczne	Podejście autonomiczne	Podejście demokratyczne	Podejście autorytarne
1.	2.	3.	4.
Źródła wiedzy	osobiste doświadczenia uczniów stanowiące podstawę dalszych poszukiwań, konfrontowane z nowymi doświadczeniami	wszystko, co grupa uczniów uzna za ważne dla własnych badań (np. ludzie, wydarzenia, miejsca)	wiedza zawarta przede wszystkim w podręcznikach i wykładach
Uczenie się	samodzielna praca i badania służ.ące gromadzeniu doświadczeń, informacji, umiejętności	działaność zaplanowana i podjęta przez grupę w celu zdobycia doświadczeń, informacji i umiejętności	słuchanie wykładowców, czytanie ich książek
Nauczanie i	wspomaganie i wspieranie procesu liczenia się uczniów; przekazywanie informacji	wszelka aktywność nauczyciela (także o charakterze autorytarnym), która zostanie uznana przez grupę za	nauczanie jako transmisja gotowych pojęć i opinii

^] Inspiracją do opracowania niniejszej tabeli stały się rozważania R. Meighana (1997, s. 172-179) nad ideologiami edukacji.

23