dydaktyka wyklad 3
3

Ukryty program w edukacji. Między niewiedzą o manipulacją

Konkretnycli przykładów takiego podejścia do ról typowo kobiecych bądź męskich przynosi analiza niektórych współczesnych polskich elementarzy i innych podręczników do edukacji wczesnoszkolnej (dopuszczonych do użytku szkolnego)'. W jednym z nich kreowanie wizerunku współczesnej rodziny opiera się na następującym stereotypie; mama gotuje i szykuje dzieci do szkoły, tata zaś pracuje przy komputerze; Ula czesze lalki, gotuje i zajmuje się szyciem, a jej brat Tomek bawi się z kolegą, zbiera znaczki i składa modele samolotów (A. Czochra, J. Tarkowska, 1997, s. 17,22,25--27, 29, 31, 60, 63, 81, 86). Planowanie obowiązków przez jedną z bohaterek elementarza — Ulę, sprowadza się do tego, że we wtorek pomoże mamie w gotowaniu obiadu, we czwartek wypierze skarpetki i uprasuje sukienkę, w piątek posprząta mieszkanie oraz zrobi porządek w szafie i na biurku, a w sobotę wykąpie pieska (A. Czochra, J. Tarkowska, 1997, s. 86). Chłopiec nie ma do spełnienia takich „przyziemnych” obowiązków, nawet gloryfikuje sic jego odmienną, męską rolę. Symbolicznie przedstawia to czytanka, w której Ula zajęta wspólnie z mamą przygotowywaniem posiłku pyta, czy Tomek nie mógłby pomóc? Okazuje się, żc nie — ponieważ właśnie jeździ konno. Na co dziewczynka reaguje z westchnieniem: „och, zazdroszczę mu!” (A. Czochra, J. Tarkowska, 1997, s. 63). W innym elementarzu akcentuje się tak mocne zaangażowanie matki w obowiązki domowe, że rezygnuje ona z pójścia do kina, ponieważ musi zrobić pranie (M. Lorek, 1993, s. 50). Skutkiem tego utrwala się stereotypowe role rodzinne, mimo że w rzeczywistości coraz częściej zacierają się granice między zajęciami typowo kobiecymi i męskimi.

Stereotypy zachowań męskich i kobiecych są także obecne w kontekście wartości estetycznych przynależnych płci. Oto w podręczniku kształcenia zintegrowanego wprowadza się trzecioklasistom pojęcia porządku i bałaganu, podkreślając wychowawcze znaczenie dbałości o estetykę otoczenia, w którym mieszkają. Zilustrowano to dwiema rycinami przedstawiającymi posprzątany, schludny i uporządkowany pokój Agnieszki oraz pokój Mateusza, w którym panuje totalny nieporządek (M. Lorek, 2000, s. 101). Obie ilustracje opatrzono odpowiednim, tendencyjnym komentarzem, z którego wynika, że zamiłowanie do porządków jest typowe dla dziewcząt, cechą charakteryzującą zaś chłopców jest brak poczucia estetyki i bałaganiarstwc.

¹ Analizy takie prowadziła A. Skawińska w ramach pracy magisterskiej pisanej pod moim kierunkiem

T"'

■v

-i.z.

Rozdział III. Książki a ukryte aspekty edukacji

Tabela 5.

Wybrane przykłady programów — oficjalnego i ukrytego w treściach podręczników

Przykłady oficjalnego programu (akceptowanego społecznie i propagowanego w szkole)	Przykłady ukrytego programu (obecnego w podręcznikach)
Zawodowe równouprawnienie płci.	Zawody dzielą się na typowo męskie i typowo kobiece (np. mężczyźni są lekarzami, inżynierami, chemikami, dyrektorami; kobiety zaś pielęgniarkami).
Społeczne równouprawnienie płci.	Akcentowanie zachowań typowo kobiecych (np. mama sprząta, gotuje, szyje, często nie pracuje zawodowo) oraz typowo męskich (np. ojciec zawsze pracuje zawodowo, naprawia sprzęt, pracuje przy komputerze).
Zacieranie w wychowaniu różnic między zajęciami typowo kobiecymi i męskimi w rodzinie.	Utrwalanie u dzieci stereotypów ról rodzinnych — dziewczynki bawią się lalkami, sprzątają zabawki; chłopcy majsterkują, grają w piłkę.
Zgodność opisów z oglądem rzeczywistości (np. trudna sytuacja mieszkaniowa, kłopoty materialne, wiełodzietność, rodziny niepełne, konflikty, bezrobocie, trudności w szkole itp.).	Nieadekwatne ukazywanie rzeczywistości (np. w rodzinie każde dziecko posiada swój osobny pokój, zapewnione jest bezpieczeństwo ekonomiczne, brak przykładów rozwiązywania konfliktów w rodzinie itp.).
Spełnianie przez rodzinę wielu funkcji.	Akcentowanie wypełniania przez rodzinę przede wszystkim funkcji socjalizacyjnej i opiekuńczej.
Idea szkoły współtworzonej przez nauczycieli, uczniów i rodziców.	Nauczyciel jako główna postać w szkole.
Propagowanie porządku, odrzucanie bałaganu.	Zamiłowanie do porządku to cecha kobieca (posprzątany i uporządkowany pokój dziewczynki); bałaganienie to cecha męska (nieporządek w pokoju chłopca).

79