historia dyplomacji (139)

{sercem] Waszej Królewskiej Mości życzliwymi i wiernymi zostawając poddanymi”⁷⁴.

Wydaje się, że świadomość konieczności nadania wszelkim aktom kapitulacji wobec Szwedów form legalnych istniała wśród szlachty i magnatów w roku 1655. I w przypadku Ujścia, i Kiejdan podkreślone jest wyraźnie, że akt zawierają „senatores et proceres”, jak gdyby dla podkreślenia, i w tym przypadku, roli senatu oraz tego, że senatorowie Rzeczypospolitej władni są zawierać traktaty międzynarodowe.

Nieco inaczej przedstawiała się sprawa z aktami przyjmowania protekcji szwedzkiej przez wojsko i szlachtę. I tak np. hetmani koronni Stanisław Potocki i Stanisław Lanckoroński, wysyłając posłów kilku województw do Karola Gustawa w sprawie omówienia i ustalenia warunków przyjęcia jego protekcji, czynili to w imieniu całej Rzeczypospolitej. Instrukcja podpisana przez obu najwyższych dowódców wojskowych jest nie tylko instrukcją od nich, lecz także od niektórych senatorów oraz posłów województw i ziem⁷⁵. Tu więc sprawa legalności jest już bardziej skomplikowana, gdyż formalnie rzecz biorąc pertraktacje z obcym (wciąż jeszcze) monarchą mają podjąć posłowie wyprawieni w imieniu Rzeczypospolitej (senatorów i sejmików). Wiemy jednak, że potrzebna była na to zgoda króla i Rzeczypospolitej, nie tylko zaś samej Rzeczypospolitej. Dlatego senatorzy i posłowie wyjaśniają na wstępie omawianego dokumentu, że czynią to w sytuacji, gdy król opuścił wojsko i znajduje się poza granicami państwa⁷⁸. Sformułowanie takie sugeruje wyraźnie, że senatorowie i posłowie chcą korzystać tu z artykułu de non praestanda oboedientia (o niedotrzymaniu posłuszeństwa), jak wiadomo bowiem królowi bez zgody stanów nie wolno było opuszczać terytorium państwa.

Deputaci wyłonieni przez wojsko kwarciane w celu zawarcia układu •o poddaniu się protekcji króla szwedzkiego przyjęli zobowiązania, zgodne z życzeniem ich mocodawców, ale przekraczające o wiele legalne

⁷⁴ Mowa Krzysztofa Grzymułtowskiego, posła województw poznańskiego i kaliskiego imieniem tych województw do króla ... 27 Mai 1656 miana, AGAD, Zbiór Branickich, 5p. 10, s. 455. Zob. W. Czapliński, op. cit., s. 261.

ⁿ Instructio ab Illustribus et Magnificis Stanislao a Polok Potocki, Palatino Kiioviae et Exercituum Regni Generali, Stanislao a Brzezie Lanckoroński, Palatino Terrarum Russiae, Exeffcitus Regni Carnpd Ductore et ab normullis aliis Regni ••Scnatoribus et Nunciis Palatinatuum ac Terrarum ad eosdem Congregatorum no-mine totius Reipublicae data ad tractandum cum Serenissimo Carolo Gustavo Sue-■corum, Gothorum, Vamdalorumque Rege, Da tum in Hruszewo 22 Octobris, AD 1655, AGAD, AKW, Szwedzkie, k. llb, nr 79, 84a.

⁷⁴ „...Universo demum orbi notum testatumąue facimus, quod licet Serenissi-tnus Casimirus Quairtus Rex Potoniae in tam calamitoso Reipublicae statu non modo ab Exercitu sese abse*tativ, verum et fines Regni transiit Reipublicae omnimode defuit. Nos tamen in hucusque pro innata Genti Nostrae erga ipsum in eadem perstiteramus fide...”, 1. c.

43. Główna audiencja Jana Gnińskiego wojewody chełmińskiego u sułtana Mahometa IV w 1678 r. Miniatura P. P. Sevina

l J.

Lft