historia dyplomacji (258)

- u«łci xvus otrzymał 6000 talarów. Wreszcie wydaje się, że załatwiający w Neapolu sprawę pretensji do „sum neapo-litańskich” ks. Wincenty dostawał po 500 talarów rocznie. Tyle mu przyznała rada konfederacji warszawskiej w 1735 r.”

Jeśli chodzi o komisarzy uczestniczących w traktatach pokojowych, •to dla kandydatów na niedoszłe rokowania ze Szwecją w 1702 r. przeznaczono dla kierującego senatora 6000, dla sekretarza 500 talarów, dla komisarzy szlacheckich po 400 talarów. W 1713 r. dla podobnej delegacji rada senatu wyznaczyła dla komisarza z senatu po 1000 talarów miesięcznie, a ze „stanu rycerskiego” po 500 talarów. Reprezentant Rzeczypospolitej na kongres w Niemirowie w 1737 r. miał dostawać po 1000 talarów miesięcznie”. Wszystkie te rokowania albo nie doszły, albo •obyły się bez przedstawicieli Rzeczypospolitej, można więc powyższe kwoty traktować tylko jako wyznaczniki.

Wreszcie z początkiem bezkrólewia 1763 r. rada senatu wysłała posłów do 15 państw europejskich, przeznaczając na ich potrzeby 267 000 złp. (tj. około 33 000 talarów).

Utrzymywał się więc w Rzeczypospolitej tradycyjny sposób ustalania z góry kosztów poselstw, zgodnie z ich charakterem, odpowiadający doraźnym celom misji. Stosunkowo rzadkie były wypadki wyznaczania stawek miesięcznych; roczne stosowano tylko wobec nielicznych zresztą rezydentów. Jako pozytywne zjawisko można ocenić ograniczenie kosztów poselstw w stosunku do stanu z początków XVIII w., ale mogło to być nie tyle wynikiem przemyślanej polityki, ile trudności fiskalnych.

Skarb Rzeczypospolitej pokrywał także koszta dyplomacji hetmańskiej. W 1737 r. rada senatu poleciła wypłatę po 1000 talarów rezydentom hetmana Potockiego u pogranicznych paszów i chana. Według obliczeń Mariusza Markiewicza w latach 1739- 1762 kolejne rady senatu przyznały hetmanom J. Potockiemu i K. Branickiemu kwotę łączną w wysokości 694 208 złp. na pokrycie ich wydatków związanych z kontaktami dyplomatycznymi z Portą i Krymem. Jeśli się uwzględni fakt, że kwota przeznaczona przez rady senatu od 1737 r. do 1763 r. na potrzeby dyplomacji Rzeczypospolitej wynosiła 1 408 140 złp., udział hetmanów był wtedy wyjątkowo wysoki”. Do 1717 r. koszta dyplomacji hetmańskiej wliczane były prawdopodobnie w ogólne wydatki na wojsko.

Nie jest pewne, w jakiej mierze wyznaczone kwoty były wystarczające. Być może, że stawki z okresu panowania Augusta III, zbliżone do

” Kontynuacja konfederacji generalnej warszawskiej 9 XI 1735 Czart., rkps IV 866, s. 93.

" Senatus oonsilia 24 IX 1702, 23 II 1713, 8 VII 1737, Czart., rkps IV 1696, s. 74, 77 - 79, 96 - 97.

” M. Markiewicz, Rady senatu za Augusta III, praca magisterska w Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

45S

;•

saskich, nie odpowiadały potrzebom doraźnych krótkoterminowych misji. Kłopoty finansowe miał np. w 1743 r. Paweł Benoe, który zaraz na początku swego poselstwa prosił hetmana Potockiego o wypłacenie dodatkowych 2000 talarów z powodu dużych wydatków na przyjęcia dla Turków. Z wezyrem musiał się wykłócać o należny mu tayn (4 piastry dzienne i 5 piastrów miesięcznie na kwatery). Wreszcie przy powrocie do granicy odprowadzał go orszak turecki, którego uczestników musiał żywić i obdarzać podarkami. Czy rzeczywiście poselstwo nadszarpnęło jego fortunę, można wątpić, skoro przywiózł ze sobą do Polski 50 wozów naładowanych różnymi towarami. Jednakże rada senatu w 1744 r. uznała za wskazane zwrócić mu wydatki na prezenty w Stambule w wysokości 2000 talarów⁷⁴. Wiadomo również, że poważnie zadłużony wrócił z Turcji Jan Wandalin Mniszech, ale otrzymał tyle przywilejów dla swych dóbr pogranicznych, że zapewne wkrótce straty mu się wyrównały.

6. MOŻLIWOŚCI FINANSOWE SASKIEJ SŁUŻBY DYPLOMATYCZNEJ

Na zupełnie innych zasadach oparta została dyplomacja saska. Początkowe misje opłacane bywały z różnych źródeł, jakkolwiek już najpóźniej w 1699 r. istniała specjalna kasa kosztów poselstw, zwana też kasą poselstw. W 1699 r. dysponowała ona kwotą 14 872 talarów⁷⁵. Wydaje się, że pokrywano z niej wydatki na poselstwa podejmowane przez Tajną Radę w porozumieniu z elektorem. Kwoty te nie wystarczały na większe poselstwa, toteż na opłacenie wysyłanych od siebie misji August II musiał szukać dodatkowych środków. Tak np. pokrycie kosztów poselstwa Carlowitza do Moskwy w 1699 r. w wysokości 11 800 talarów polecił wojskowej kasie polowej⁷*. W 1702 r. na koszta poselstwa do cesarza wyznaczone zostały dochody z włości Musskau. W tym czasie kasa poselstw dysponowała już kwotą 27 408 talarów⁷⁷.

Utworzenie Tajnego Gabinetu i związane z tyra zarządzenia tyczące funkcjonowania dyplomacji saskiej pociągnęły za sobą również zmiany w sposobie pokrywania jej kosztów utrzymania. Szczególne znaczenie miał pod tym względem regulamin z 22 stycznia 1709 r. Wyznaczał on stałe miesięczne płace dla 19 przedstawicieli dyplomatycznych Saksonii, znajdujących się na 16 placówkach. Wysokość poborów wahała się od 10 talarów miesięcznie dla kancelisty w Ratyzbonie do 500 talarów dla posłów w Wiedniu i Kopenhadze. Razem pobory te miały wynosić 36 106

⁷⁴ Senatus consilium 18 XI 1744, ib. s. 103 - 106.

⁷⁵ Zestawienie dochodów i wydatków na potrzeby poselstw w r. 1699, LHAD, Joc. 1446, vol. I, k. 7 - 8. Podstawowe materiały dotyczące funkcjonowania kasy poselstw znajdują się w loc. 1446, 1447 i 1448, vol. I do XXIV (po r. 1765).

⁷⁴ Zlecenie wypłaty 12 XII 1699, LHAD, loc. 1446, vol. I. k. 4.

⁷⁷ Gesandschaftsrechnung 1702, ib. k. 75 - 107.

459