historia dyplomacji (148)

i wreszcie w Buczaczu (1672), Zurawnie (1676) i Karłowicach (1698/1699) z Turkami.

Warto tu również przypomnieć, że część senatorów Rzeczypospolitej reprezentowała stanowiska, iż takie właśnie komisje są jedynym, właściwym forum, na którym król i Rzeczpospolita powinni prowadzić wszelkie rokowania pokojowe z obcymi państwami⁸³. Oprócz „posłów i komisarzy króla i Rzeczypospolitej” występowali również niżsi niewątpliwie rangą dyplomaci zwani po prostu „komisarzami”. Wykonywali oni funkcje podobne jak ich bardziej utytułowani koledzy. Na przykład komisarze Wielhorski i Karczewski zawierali rozejm z Turkami pod Żuraw-nem (1676 r.). Podkanclerzy Olszowski podpisując w Wiedniu traktat matrymonialny między królem Michałem Korybutem a arcyksiężniczką Eleonorą (1669 r.), obok innych używał także tytułu „komisarz”'⁴. Byli jednak i komisarze do spraw rozgraniczeń i innych pomniejszych funkcji.

Poruszona tu kwestia wymaga jednak dalszych badań.

Przejdźmy teraz z kolei do następnej wyodrębnionej przez nas grupy, którą określiliśmy jako „posłów króla”. Niejednokrotnie zwano ich również posłannikami. Zasadniczo wysyłani byli tylko przez króla, jednakże należy tutaj uczynić zastrzeżenie. Znamy w drugiej połowie XVII w. przypadki, że posłowie króla i Rzeczypospolitej, a więc najwyżsi rangą, posiadali tytuł jedynie posłów królewskich bądź sprawa ta postawiona była niejasno. Tak np. było z poselstwem Mikołaja Biega-nowskiego do Turcji w roku 1654, projektowanym poselstwem Jerzego Lubomirskiego do Wiednia w 1655 r. i Jana Wielopolskiego do Francji w roku 1685°.

Wydaje się, iż najlepszym kryterium odróżniającym posłów króla i Rzeczypospolitej (legatus, orator) od posłów tylko królewskich (able-gatus) były uprawnienia merytoryczne, jakie obie te grupy dyplomatów miały. Pierwsi z nich mieli pełnomocnictwa do zawierania i podpisywania traktatów, układów i wszelkiego rodzaju umów, natomiast*drugim

^M Senatorowie litewscy do Jana Kazimierza. Punie, 23 I 1663, AG AD, AR, II. księga 20, s. 222 - 224.

^M Ego Andreas de Olszowa Olszowski ... Orator et Legatus et ad infrascripta vigore sufficientis mandati et plenipotentiae Commissarius, Procurator et Manda-tarius..., Heirats-Vertrag zwischen der Erzherzogin Eleonora von Osterrelch und dera Kónlge Michael von Polen (24 XII 1669), HHStArchiv, Urkundenreihe, Repertorium I, XIV/1, Bd. 11.

“ Expeditio ad Portam Ottomnaicam... Oratore Magno Mgfico Nicolao Biega-nowski, AGAD, LL 33, f. 86 i n.; Instructio Illustrissimi et Excellentissimi Georgio Lubomirski, Saari Rom ani Imperii Br&ncipi, Comitoi im. Wiśnicz et Jarosław, Marc-schalco Regin Supremo ... SRMttis ad Ser-mum Imperatorem Romanorum legato et plenipotentiario data nomine SRMttis et totius Reipublicae, AGAD, AKW, Cesarskie, k. 25a, nr 3; Relacja wjazdu do Fontainebleau Imć Pana Kanclerza W. Koronnego (Jana Wielopolskiego) posła wielkiego extraordynacyjnego JeMd do Króla JMci Francuskiego 1685 17 Octobris, Czart. TN 181, nr 44, s. 189 i n.

prawo takie nie przysługiwało. Posłowie króla w zasadzie żadnych pełnomocnictw nie otrzymywali, dostawali natomiast tylko list kredencjalny królewski, czasami zresztą w formie zwykłego pisma polskiego monarchy do innego władcy.

Jest rzeczą charakterystyczną, że chociaż owi posłowie niższej rangi otrzymywali niejednokrotnie poważne zadania dyplomatyczne, nie wolno im było wdawać się w jakąś wymianę pism, a rzecz powierzoną sobie mieli traktować wyłącznie ustnie. I tak np. w instrukcji dla Ignacego Bąkowskiego, podkomorzego chełmińskiego, wysłanego do cara“, czytamy: „...cavebit (będzie się strzegł) urodzony posłannik. aby się w żadne scripta, pisma ani obligacyje nie wdawał (...], aby w niczym od danej' sobie non aberret (nie odstąpił] instrukcyjej”.

Bardzo często jedynym dokumentem w całej ekspedycji poselskiej dla posłów królewskich była instrukcja lub nawet dokument zwany po prostu „informacją”.

Jak więc widzieliśmy, różnica między dyplomatami pierwszej rangi i drugiej nie sprowadzała się bynajmniej tylko do spraw zewnętrzne; oprawy ich poselstwa, przepychu i ceremoniału, lecz również, i to chyba przede wszystkim, do zakresu uprawnień merytorycznych. Nie potrafimy natomiast odpowiedzieć zawsze jednoznacznie na pytanie, czy dany poseł reprezentował i króla i Rzeczpospolitą, czy tylko samego króla. Te przypadki wątpliwe nie są jednak w naszej epoce częste, w związku z czym nie burzą nam one przedstawionego wyżej obrazu dwóch zasadniczych grup dyplomatów polskich w drugiej połowie XVII stulecia.

Czwartą wyodrębnioną przez nas grupę stanowią sekretarze poselstw (secretarius legationis). Jest to pierwsza grupa wśród dyplomatów dawnej Rzeczypospolitej, która nie działała samodzielnie, tak jak wyżej wymienione przez nas trzy grupy, lecz tylko w ramach poselstw, ściślej mówiąc w ramach poselstw wysyłanych w imieniu króla i Rzeczypospolitej. I to nie wszystkich. Sekretarze wchodzili w skład tych poselstw króla i Rzeczypospolitej, których głównym celem było zawarcie lub potwierdzenie układów pokojowych lub rozejmowych czy też innych doniosłych traktatów międzynarodowych. Każde „wielkie” poselstwo miało więc swego sekretarza. A oto parę przykładów. Sekretarzem poselstwa Leszczyńskiego i Naruszewicza do Szwecji w roku 1655 był wiceinsty-gator koronny Jan Tański. Taką samą funkcję w legacji Bieganowskiego do Turcji w roku 1654 sprawował Andrzej Miastkowski. a Hieronimowi Radziejowskiemu do Stambułu w roku 1667 sekretarzował Kazimierz Wysocki, cześnik sochaczewski, Gnińskiemu zaś w 1675 r. — Samuel ProskL Sekretarzem poselstwa polskiego w czasie rokowań pokojowych

^M Instrukcyja Ur. Ignacemu Bykowskiemu, podkomorzemu chełmińskiemu po-słannikowi do Cara JMci Moskiewskiego od Króla JMci dana we Gdańsku, die 20 Mensis Januarii AD 1657, AGAD, LL 33, f. 97r. - 99 r.

267