ksi C4 85 C5 BCka 20038

M II-lin I Isijka

cl<jrosłych. ;i nieco później zadomowiły .się trwale w piśmiennictwie dla dzieci i mfcKlzicży. Opowiadane początkowo przez piastunki, rodziców i wycho* wuwców ludowe i literackie baśnie magiczne i alegoryczne w okresie późniejszym stnjty się pierwszymi samodzielnymi lekturami dzieci, które za ich pośrednictwem przyswajaj!) sobie elemenlarni) wiedzę o święcie, poznają kanoniczny system wartości i norm moralnych oraz przeżywają dzięki mm pierwsze wzruszeniu i emocje

Fantastyczny świat baśni, zaludniony krasnoludkami, skrzatami, czarownicami, wróżkami, czarnoksiężnikami, złymi i dobrymi duchami, rycerzami, królewiczami, ludowymi herosami, i alegoryczny świat bajek, ożywionych zwierząt, kwiatów, zabawek i przedmiotów martwych, bliskie si) wyobraźni dziecięcej, magicznemu sposobowi myślenia dziecku, jego potrzebom psychicznym. Fantastyczna i alegoryczna fikcja literacku dostarcza silnych przeżyć emocjonalnych, zaspokaja tęsknotę dziecka za niezwykłości!). pełni funkcje kompensacyjne.

Oparty na triumfie dobra nad złem schemat kompozycyjny baśni, prosta i klarowna dla percepcji dziecięcej rzeczywistość baśniowa z kontrastowo zestawionymi postaciami o szlachetnych i negatywnych rysach charakteru oniz ludowa modrość i prawdy moralne zawarte w obrazowej alegorii bajkowej kryj!) w sobie ważne, /. wychowawczego punktu widzenia, wartości, które

umiejętnie spożytkowane mogi) mieć znaczny wpływ na moralny rozwój dziecka. Plastyczne obrazy nagrodzonego dobni, szlachetności, odwagi, poświęcenia i pracowitości oraz zdyskredytowanego zła. tchórzostwa, chciwości, skąpstwu i lenistwa zawieraj!) dzięki dramatycznej formie przekazu autentyc/m) silę kreacyjni) sklaniaj.ici) do naśladowania lego, co dobre i ylachctnc i wywołują moralny protest wobec wszelkich odmian /la i nieprawości.

Ukazywane w baśniach i bajkach postaci, charakteryzowane w sposób uproszczony, lapidarny, nic s;| indywidualnościami. Wyposażone w jedni) lub kilka podstawowych cech charakterologicznych si| uosobieniem modrości, dobra, szlachetności, odwagi, pracowitości lub gjupoty. podłości. skijp-

mkicm tpolcc/nych itotunkćw i loitytucji Nazwa zwierzęcia K-U •» konwencjonalnym znakiem zstępującym rn/budowjim charaktetytlykę pewnych vcch moralno psychologicznych (lew %ita lub mętlwo, li« — przetńcglok. mrówka pracowilotć. baiau głupota, zając plothhwoić ilp ); Małość 1 Jednoznaczność przyporządkowani* takiego znaku określonemu komplrlviwi troki czynią z bajki zwierzęcej wy|**wścd/ o charakterze alegorycznym, Sen, dydaktywny bajki jcat zwykle bezpośrednio wydowiony jako morał, który najczęściej bywa lokowany na koftcu utworu, choć mo/c wyuępować także jako formula poc/ulknwa

siwa, chciwości, lenistwa, sprytu. Należy więc do kontrastowo zestawianych typów, które ułatwiają dziecku, niezdolnemu do globalnej oceny postaw i uogólniania rozmaitych zjaw isk z codziennego Życia, identyfikację / tym, co pozytywne, co w Życiu pow inno dominować i św ięció triumf - słowem z tymi wartościami, które w sposób jednoznaczny wyeksponowane sq w poincie baśni magic/nci i morale bajki alegorycznej.

Często w fantastycznym święcie baśniowym nosicielami modrości ludu i jego odwiecznych dążeń do godziwego i sprawiedliwego życia sq herosi

0    nadhidzkK'b właściwościach psychicznych i fizycznych, którzy przymiotami swego charakteru przewyższają szlachetnie urodzonych. Dzielny szewczyk. ..głupi Jasio" w próbie odwagi zwyciężają rycerzy i królewiczów, a ubogi Kopciuszek staje się gminy koronowanej głowy. W tym m. in. kryją się kompensacyjne właściwości fantastyki baśniowej. W urzeczywistnianych w fikcyjnym święcie tęsknotach i pragnieniach ludu dziecko odnajduje ukrytą możliwość realizacji własnych, nieosiągalnych w święcie realnym marzeń

1    dążeń. Przynosi mu to prawdziwą satysfakcję i zadowolenie.

1’ciccpcję fantastyki baśniowej ułatwia lak/c nieskomplikowana konstrukcja zdarzeń fabularnych, które rozgrywają się w nieokreślonym miejscu i czasie („dawno, dawno temu", „za górami, za lasami"). Wiedza dziecka

0    otaczającym święcie jest ograniczona. Nie ma ono jeszcze dobrze ukształtowanych pojęć geogralicznych i historycznych i nic orientuje się w obrazie przestrzennym współczesnego świata ani też. w następstwie czasowym wypadków dziejowych. Nieokreśloność miejsca i czasu zdarzeń fabularnych w baśni dostosowana jest do właściwości psychicznych i możliwości umysłowych dziecka.

Baśń i bajka prezentują bliski dziecku świat przyrody, świat „uczłowieczonych*’ zwierząt, kwiatów, ożywionych zabawek i przedmiotów martwych z jego najbliższego otoczenia. Siły przyrody i zwierzęta uczestniczą w zdarzeniach fabularnych na równi / ludźmi. Człowiek i przyroda, „uczłowieczone" zwierzęta i kwiaty, zabawki i martwe przedmioty współistnieją z sobą, pomagają sobie w trudnych momentach życiowych, żywią do siebie sympatię W owym współistnieniu człowieka z jego najbliższym otoczeniem, w zespoleniu istot rozumnych z naturą, ze zwierzętami, z całym środowiskiem przyrodniczym zawiera się. uwyraźniony w fikcji literackiej, humanistyczny sens fantastyki baśniowej i bajkowej alegorii.

Nic kwestionowane dziś na ogół walory wychowawcze fantastyki baśniowej w dziejach myśli pedagogicznej często wywoływały rozmaite spory

1    kontrowersje i nic zawsze w sposób jednoznaczny były formułowane