psychologia religii3

James T# Richarda on

NAWRÓCENIE, "PRANIE MÓZGU" I DEPROGRAMOWANIB W NCWYCH GRUPACH REUGIJNYCH

J.T# Richardson, Conversion, "brain washing" and deprogramming in new religioue groups. Nijmegen 1981.

W artykule niniejszym rozpatrywane będą pewne zjawiska związane z nowymi ruchami religijnymi. Pierwsze dotyczy przystępowania do nowej grupy religijnej i potocznie nazywane jest nawrócenie# Drugie związane jest z występowaniem członków z ruchu religijnego wskutek działania czynników wobec tegoż zewnętrznych i określane jest mianem deprogramowanie# Pojęcia "pranie mózgu" używa się niekiedy na oznaczenie procesu, wskutek którego ludzie stają się uczestnikami ruchu religijnego# Ten ostatni termin zyskał na znaczeniu w niektórych rozważaniach i stał się popularny w pewnych kręgach, czego przyczyny postaram się wyjaśnić, określając jednocześnie • jego stosowalność w opisach zjawisk związanych z nowymi r« Ligiami#

1# Nawrócenie .na nową religię

Dawniejsze badania zjawiska nawrócenia zdominowane były pewnym sposobem jego ujmowania, swoistym paradygmatem, którego prototyp stanowiło nawrócenie Pawła w drodze do Damaszku# Było ono zazwyczaj interpretowane jako nagł.e, dramatyczne, emocjonujące. Uważano, że posiada ono jakość całkowicie irracjonalną i że wyjaśnić je można wyłącznie w terminach uwzględniających czynnik sprawczy, nie będący pod kontrolą Pawła# Tradycyjnie sądzono, że czynnikiem tym był wszechmocny Bóg# Późniejsze, bardziej, "wyrafinowane" poglądy odwoływały się do nieświadomych sił psychicznych bądź czynników społecznych, takich jaks nacisk grupy, związki uczuciowe, więzy społeczne, czyjś osobisty wpływ, etc# Jakkolwiek czynnik ów określano, był on zawsze zewnętrzny wobec Pawła i nie podlegał jego woli# Pełnosprawny człowiek, jakim niewątpliwie był Paweł, został zatem całkowicie owładnięty skupionym nań działaniem zewnętrznym#

Nawrócenie Pawła było nadto pojedynczym zdarzeniem, które całkowicie odmieniło jego życie. Nastąpiło totalne zerwanie z przeszłością, negacja dawnego j a i zaszczepienie nowego# Tak przynajmniej postrzegł to Paweł i tak od tej pory rzecz przedstawiano# Sądzono ponadto, iż w życiu ludzkim jedno nawrócenie wysiar-