200920wstep do wesela0016

XXXII RECENZJA R STARZliWSKIEtiO

iie i podobną „historię wesołą, a przy tym ogromnie smutną” odrnalnwiil Wyspiański-poeta w dramacie pt. Wetele (...) Już drugi dzień wesela - -zamacza dalej autor—Jak w kalejdoskopie przesuwają się sukmany i i » nuie, Iraki i tużurki, pawic pióra drużbów, drużck krasne wstążki, l Hol. sukienki panienek, bab czepce i wzorzyste ka liany A wszystko podniecony rozkołysane..."

Osoby mają tu imiona z owego „afisza p. Rydlowej”

sa — charakteryzuje je S tarze wski — radczyni filisterska i kostyczna, pan na Klara cięta i rezolutna, dwa podlotki: Aniela z powiewnym wdziękiem i odważniejsza Krysia, pragnąca „coś przecierpieć, coś przeboleć, aby m<H (miłość) szanować”.

Dalej notuje, informując m. in. o wyglądzie postaci:

Hetmana — jak z Rejtana Matejki — w czerwonym fraku, z niebieskimi przez pierś wstęgami Orła Białego, wloką przez izbę diabły w moskiewskich oficerskich rabatach⁷.

Ale nie w opisie leży główna — choć dla nas i tak dziś cenna • wartość studium Starzewskiego. Nadzwyczaj interesujące są jego próby ogólniejszej interpretacji sensu utworu; pisze więc np, luk o rym, co się tu dzieje „naprawdę”:

W tej gromadzie kręcą się nic tylko fraki i karazje *— lecz ponad mmi wirują nicrozd zielne, a nieuchwytne i rozpryśnięte, wszystkie tc atomy duchowe, które w mózgi i serca kładzie od stu lat wieszczów poezja i patriotycznego rozumu wysiłek. Wszak w pamięciach złożone i odlegle wspomnienia chwały narodowej — i teraźniejszość „nad brzegami Babilonu”; ogromny okrzyk: „z szlachtą polską polski lud” — i okropne dzieje, gdy „brat z ubił brata"...*

*    K. Starze Wiki, „Weiele", dramat w .? aktach Wyspit nUk i «■>*« •, •Czas# 1901, nr 65.

*    Jw., nr 66.

*    Jw., nr 65.

Ideę dramatu ujmuje autor szkicu w szerokiej metaforze historycznej :

Trwa ro „wesele” przeszło wiek: ud Konstytucji H Maja poprze/ racławickie kosy i krwawe noże reżimów, poprzez pańszczyznę i /Mną hrmmę, poprzez wiece j bankiety, waśnie wyborcze i sąsiedzkie miedze pól, poprze/ nieufność i obojętność, poświęcenia bez granic i bezpłodne porywy |...[ Odkąd jest w Europie „kwestia polska", jest w Polsce „kwestia chłopska", inna niż w całej Europie, bo nic jako sprawa jednej społecznej i ekonomicznej warstwy, lecz jako problem narodowy, z którym i pozytywna świadomość, i poetyczny idealizm łączy zwątpienia i tęsknoty zakrytej przyszłości. To stuletnie „wesele" jest ideowym jądrem, właściwą miazgą poetycznej osnowy dramatu Wyspiańskiego".

Wydobywa więc Starzewski z dramatu otoczony legendą wizerunek chlopa-koayniera, ukazuje go w świetle teatru Wyspiańskiego : pojęcie chłopa abstrakcyjnego, wcielonego w artystyczny typ kosyniera? Wobec świadomości własnej niemocy, a potęg wokoło, wobec pamięci prób i klęsk, wobec powszechnego w umysłach krytycyzmu politycznego— chlop--kosynier, skonstruowany sztucznie, ą priori, zbudowany przede wszystkim do ataku na armaty, gdy stanie na gruncie rzeczywistości, upowictrznia się nagle w gorączkową marę lub przemienia w malowniczą dekorację. Z pawim piórem na krakusce, z poetyczną kosą w dłoni, stoi juk manekin w wojowniczej pozie, jak cień, zabarwiony gorących serc krwią, wypełniony szczytnych myśli treścią, od życia odcięty, zapatrzony w brzask, a niezdolny ni krokii postąpić w świetle białego dnia. To ten c z a r, to ten straszny obraz, któremu w Weselu przygląda się słomiany chochoł, gdy wszyscy, i „pitny”, i chłopy z nastawionymi kosumi, nieruchomi, zapamiętani, wytężają słuch i czekają świtu... I tak stoją — „w dusudi im zaparło dech, jako drzewa wrośli w ziem” [,„] Dramat Wyspiańskiego — konkluduje krytyk — jesr jakby wędrówką duszy polskie) z wyciśniętym na niej wizerunkiem kosyniera [,.,]) Jest to w literaturze ostatniej doby najbardziej bezwzględna rewizja jednego z ideałów okresu romantycznego ^<f,r

" Jw., nr 60.

$ Jw.

I - II N. I/3JM /Wyipiańiki: WeioU