0250

236    Badanie sił przyrody i ocena pożytecznej ich wartoiei.

przyrządem prawie we wszystkich aparatach i machinach elektrycznych, bez względu na to, czy one służą do celów naukowych, czy do technicznych. Na działaniu elektromagnesów zasadzają się prawie wszystkie przyrządy do mierzenia elektryczności, medyczne aparaty elektryczne, telegrafy, dynamo-maszyny, elektromotory i wiele innych; w ogolę, gdziekolwiek spojrzymy, prawie w każdym ze znanych przyrządów elektrotechnicznych spotykamy pod rozmaitą formą elektromagnes. Obok poznania praw elektromagnetyzmu i wynikającej ztąd budowy elektromagnesów nadzwyczaj ważnem było tak dla badania teoretycznego elektryczności, jak również i dla elektrotechniki, ustanowienie praw, jakim podlega prąd elektryczny. Tylko przez dokładne zbadanie tych praw, można było przeprowadzić, wszelkie obliczenia, będące podstawą w obu powyższych dziedzinach nauki. Jeżeli dzisiaj chcemy przeprowadzić prąd elektryczny od dynamomaszyny do lampy łukowej, musimy już naprzód obliczyć o jakiem napięciu powinien on wychodzić z dynamomaszyny, powinniśmy wiedzieć, jaki opór napotka w przewodniku, ile w nim podczas przejścia straci na sile i z jakiem napięciem czynnem wejdzie do lampy. To samo odnosi się do każdego urządzenia elektrycznego, niezależnie od jego rodzaju i celu, jakiemu ma służyć. Jerzy Szymon Ohm (1789 —1854) był właśnie tym, któremu zawdzięczamy zbadanie i ustalenie praw, tak ważnych dla całej elektrotechniki. Wydał on w 1827 r. małą rozprawę: „Obwód galwaniczny w opracowaniu matematycz-nem“, w której ogłosił najważniejsze prawo, nazywane odtąd prawem Ohma, które tak wyraził: „siła prądu galwanicznego jest proporcjonalną do siły elektro wzbudzającej i odwrotnie proporcjonalna do oporu w przewodniku". Niezwykłą wartość i znaczenie tego prawa ocenił najlepiej Lommel w swej mowie, poświęconej temu wielkiemu fizykowi, w której krótkiemi słowy tak je scharakteryzował: „Cały, tak znakomity rozwój elektryczności był możliwy tylko na zasadzie prawa Ohma".

Przyznawszy Galwaniemu, Volcie i Ohmowi główną zasługę rozszerzenia w sposób nader szczęśliwy zakresu elektryczności galwanicznej, zwróćmy się teraz do fizyka angielskiego Michała Faradaya, który całe swe życie poświęcił wyłącznie badaniom zjawisk galwanizmu. Wszystkie swe doświadczenia, wykonane w tym dziale elektryczności umieścił w olbrzymiem swem dziele „Experimental researches in electricity", które przez 24 lata opracowywał pod względem doświadczalnym i literackim zarazem i w 3000 paragrafów zawarł całą swą nieocenioną wiedzę. Bardzo wiele z jego badań odnosi się do działania chemicznego prądu galwanicznego, co będzie uwzględnione w dziale o rozwoju chemji. Najważniejsze jego odkrycie dotyczy tak nazywanej indukcji elektrycznej. Widzieliśmy że Oersted odkrył wpływ, jaki wywiera na magnes prąd galwaniczny, Ampóre zaś te doświadczenia poprowadził dalej i znakomicie uzupełnił. Na doświadczenia Oersteda zwrócił uwagę Ampfere’a matematyk francuski Franciszek Jan Arago, który skłonił także Faraday’a do studjów w tym kierunku. Arago który sam w dziedzinie elektryczności niczego nie dokonał, zaznajomił ogół z doświadczeniami Oersteda i zwrócił uwagę na to