historia sztuki5001

39S

III. Czasy nowożytne: 1. Wczesny naturalizm

małych obrazów, przedstawiających epizody z ich życia. Obrazy te umieszczano w niskich, cokołowych polach predelli. Teraz umieszcza się w części środkowej jedno z tych opowiadań i widz ma się w nie wżyć. Postacie kultu zostają zaś przenieś sione do predelli lub do części szczy* towych ołtarza; niekiedy brak ich zupełnie. Ołtarz gandawski braci van Eycków stanowi pod tym wzglę* dem najbardziej radykalne zrewolu* cjonizowanie średniowiecznego ołta* rza i obrazu obrzędowego (ryc. 473, 474). W części wewnętrznej, bar* dziej staroświeckiej, przypisywanej Hubertowi vat\ Eyck, panuje rów* nowaga pomiędzy górnym rzędem posągów a kondygnacją predelli z wyobrażeniem wielkiego święta ludowego, odbywającego się na po* wietrzu, na tle rozległego pejzażu. Przewagę, jaką dają górnemu rzędo* Ryc. 473. Hubert i Jan van Eyck, Ołtarz gan* wi jego rozmiary, wyrównywa kom

S^t^k^irRo^i^Y^Lńcz%2. dygnacja dolna bogactwem nęcących

oko szczegółów. Pozatem mamy tu jedno jedyne zdarzenie, rozgrywające się w jednej wielkiej przestrzeni, mimo dzielących ją listw ołtarza. Świeżość pejzażu, indywidualne obli* cze okolicy, dzięki panoramie miasta w głębi, realistyczna charaktery* styka prężnych, junackich jeźdźców, bojowników Chrystusa, zaniedbanych, skurczonych pustelników, zażartych i surowych przedstawicieli Starego Za* konu oraz łagodnych i miłościwych Nowego: wszystko to nie usposabia wiernego do szczególnego skupienia i nabożeństwa. Staje on i podziwia. W porównaniu z Koronacją Matki Boskiej Era Angelica (ryc. 455) zaznacza się wyraźnie nowy duch pokolenia rewolucyjnego, radującego się z patrzę* nia na świat, zwróconego ku światu.— Ośrodek górnego rzędu stanowi Bóg Ojciec, ujęty jako arcykapłan. Na prawo i lewo od postaci centralnej daje się zauważyć stopniowy wzrost pierwiastka naturalistycznego i upodobania do sytuacyj intymnych. Zainteresowanie to osiąga swój szczyt w uderzających jeszcze dzisiaj naturalizmem aktach Adama i Ewy. Jeszcze dalej w burzeniu dawnych form posuwa się Jan van Eyck w części zewnętrznej ołtarza. Cały środek zajmuje przedstawiony realistycznie apartament Madonny. Pozostały jednak luki, nakrywające dawniej trzy znajdujące -się w tern miejscu wnęki. Nad stropem belkowym pomieszczenia powstają w ten sposób strychy, w których muszą się tłoczyć prorocy i sybille. Pole środkowe, zazwyczaj