Magazyn6

7101

163

ANARCHIZM

będących pośrednikami w wymianie; zcza-sem jednak społeczeństwo przyjmie zasadę: każdemu wedle jego potrzeb, od każdego wedle możności; produkcja regulowaną być powinna przez komitety statystyczne i zjazdy delegatów związków produkcyjnych; na straży bezpń czeństwa stać powinna instytucja w rodzaju p>olicji, która jednak nie ma składać się z ludzi wyłącznie zajęciu temu oddanych, jak obecnie, lecz z obywateli kolejno odbywających straż; przestępcy winni być chwilowo pozbawiani wolności; autor wyraża nadzieję, że lepszy ustrój społeczny zmniejszy bardzo znacznie ilość przestępstw; wychowanie dzieci powinna objąć gmina; wychowanie ich od-by waloby się według ogólnego planu, który określiłby wiek, do którego dzieci przeby-waćby mogły u rodziców.

Teorja Brousse‘a grzeszy tern, że nie uwzględnia on tej okoliczności, iż związki wytwórców na pewnych terytorjach z konieczności posiadaćby musiały wiele wspólnych interesów, wymagających jakiejś organizacji, chociażby gminnej; plan znowu przyszłego ustroju Guillaume’a zawiera w sobie wyraźne pierwiastki państwowości, a więc nie mieści się w ramach konsekwentnego anarchizmu. Cafiero, dawny współpracownik Bakunina, w broszurze p. t. „L’anarchie et le communisme", poruszył także niektóre sprawy dotyczące przyszłego ustroju, a przedewszystkiem wypowiedział się przeciwko kolektywizmowi, a za komunizmem, uważając, że oddawanie warsztatów pracy robotnikom przy nich zatrudnionym byłoby niesprawiedliwością, gdyż wszystkie one należeć powinny do całej ludzkości. Następnie sądzi on, że dziś już mamy dostateczną ilość bogactw, aby zaprowadzić powszechny komunizm; w przeciwnym bowiem razie należałoby posługiwać się pieniędzmi, co doprowadziłoby do ponownego nagromadzenia się bogactw w rękach małej względnie liczby ludzi, tworzących nieznaczną część społeczeństwa. Poglądy Brousse’a, a zwłaszcza Cafie’ry tworzą już przejście do następnego okresu.

3. Okres trzeci. Pod względem teoretycznym cechą jego jest: połączenie zasady bezwzględnej wolności jednostek z komunizmem gospodarczym i usunięcie z planu przyszłego ustroju wszelkich pierwiastków państwowości. Pod względem praktyczno-taktycznym charakteryzuje go kładzenie wielkiego nacisku na propagaij dę i agitację, które dopiero poprzedzić powinny wybuch rewolucji, mającej doprowadzić do likwidacji obecnego ustroju gospodarczego i politycznego. Pewne rozczarowanie do przedwczesnych wybuchów masowo-rewolucyj-nych, które się nie udawały zwłaszcza we Włoszech i Hiszpanj i, spowodowało powstanie w tym okresie wśród niektórych grup anarchistycznych akcji teroru indywidualnego, skierowanego przeciwko pojedyń-czym osobom, reprezentującym ustrój obecny.

Teoretykiem który zapoczątkował okres trzeci rozwoju anarchizmu był Piotr Kra-p o t k i n. Posunął on doktrynę anarchizmu komunistycznego do ostatecznych jej kon-sekwencyj, wykazując w argumentacji ogromną pomysłowość, zarazem jednak odbiegi więcej jeszcze od swych poprzedników od rzeczywistości społecznej, przez co pomysły jego dotyczące przyszłego ustroju mają jaskrawo utopijny charakter. Uznaje on v prawdzie konieczność gruntownej propagandy i agitacji, ale uważa przeskok od istniejących instytucyj do ustroju bezpaństwowego za zupełnie możliwy; przypuszcza nawet, że zaprowadzenie go dałoby się uskutecznić np. na terenie dwu departamentów Francji, gdyby się one wyodrębniły od niej i nie były zzewnątrz zagrożonemi; odrzuca też wszelkie ustawy normujące i obowiązujące, wszelkie stałe kierownicze organy. Wierzy on gorąco, pxxlobnie jak i Bakunin, w zdrowy instynkt mas, w ich zdolności twórcze w zakresie organizacji dobrowolnej społeczeństwa, nie ujętej w żadne względnie stałe normy. Wpływ jego stał się w kołach anarchistycznych decydującym, cały szereg pisarzy i myślicieli togo kierunku rozwijało i rozwija jego poglądy; przeważają one w broszurach i prasie p>erjo-dycznej. Tylko wyjątkowo spotykają się myśliciele należący do tego obozu, którzy robią p>ewne zastrzeżenia dotyczące teoryj Krapotkina. Tak np. Karol Malato sądzi, że przejście bezpośrednie od ustroju obecnego do komunistycznego nie będzie możliwem, że społeczeństwo będzie musiało przejść przez okres organizacji socjalistycznej i d ąriero później do bytu bezpaństwowego; uważa też, że produkcja i kon-sumcja w ustroju takim powinny być normowane przez statystykę; że wreszcie ponieważ rewolucja anarchistyczno-komuni-