Magazyn6
8101

773

CZAS IRACY

jednak w wielu zakładach pracy krótszy, mż przewidywała ustawa. W wielkich zakładach pracy, czynnych w dużych ośrodkach miejskich, pracowano naogół nie więcej, niż io godzin dziennie, na kolejach państwowych i w marynarce — 9, a w przemyśle naftowym niektóre kategorje robotników nie więcej, niż 8 godzin dziennie.

III. Czas pracy po wojnie światowej.

1. Ogólne wytyczne, a) Ustawy o 8 godzinnym dniu pracy. Większość pańsrw europejskich wprowadziła po ukończeniu wojny światowej ustawy o 8 godzinnym dniu pracy Już samo zestawienie dat wydania owych pierwszych ustaw powojennych świadczy o głębokich przeobrażeniach społecznych, które się wówczas dokonały. Ustawy te wydano: w Polsce: dekretem z dn. 23. XI. 1918 r.; w Niemczech: rozporządzeniem z dn. 23. XI. 1918 r.; w Austrji: ustawą z dn. 19. XII. 1918 r.; w Luksemburgu: ustawą z dn. 14. XII. 1918 r.; w Czechosłowacji: ustawą z dn. 19. XII.

1918    r.; w Jugosławji: ustawą z dn. 8. I.

1919    r.; w Danji: ustawą z dn. 12. II. 1919 r.; w Hiszpanji: dekretem z dn. 3, IV. 1919 r.; we Francji: ustawą z dn. 23. IV. 1919 r.; w Portugalji: dekretem z dn. 7. V. 1919 r.; w Szwajcarji: ustawą z dn. 27. VI. 1919 r.; w Szwecji: ustawą z dn. 17. X. 1919 r.; w Holandji: ustawą z dn. 1. XI. 1919 r.; w Belgji: ustawą z dn. 14. VI. 1921 r. Wszystkie te ustawy są zbudowane jakby według jednego szematu. Wprowadzają nietylko 8 godzinny dzień pracy, więc normę o 2, a często i 3 godziny niższą od normy stosowanej ogólnie przed wojną, lecz — co jest niezmiernie v ażne — .lormę tę ustalają dla wszystkich kategoryj pracowników najemnych bez wyłączenia męskich pracowników dorosłych. Nadto ustawy te obejmują wielorakie kategorje przedsiębiorstw bez względu na liczbę zatrudnionych pracowników, a także niezależnie od tego, czy przedsiębiorstwa te są własnością prywatną, czy publiczną. Kilka krajów ustaliło w owym pierwszym okresie po wojnie światowej normy krótsze niż 8 godzin dziennie. Holandja wprowadziła dla niektórych kategoryj pracowników 45 godzinny tydzień pracy (trwający tylko do r. 1922, poczem ustawą z dn. 20 maja 1922 r. wprowadzono 48 godzinny tydzień pracy). Finlandja ustawą z dn. 24. X. 1919 r. ustanowiła dla pracowników handlowych 47 godzinny tydzień pracy. Hiszpanja ustawą z dn. 10. X. 1919 r. wprowadziła 7 godzinny dzień pracy w kopalniach. Nadto niektóre ustawy z tego okresu ustalały krótszy czas pracy dla kobiet i robotników młodocianych. Wszystkie te ustawy o c. p. przewidują okoliczności, kiedy najwyższa norma c. p. może być przekroczona. Przedłużenie normalnego c. p. uzależnione bywa zazwyczaj od zezwolenia (w pewnych wypadkach jedynie od zawiadomienia) właściwej władzy, Również i liczba godzin pracy przedłużonej ustanowiona jest przez ustawy w sposób nader różnorodny, waha się bowiem od 60 do 320 godzin rocznie. Praca prjedłużona wynagradzana bywa wyżej od pracy w zwykłych godzinach. Jeżeli zaś odbywa się w niedzielę lub w nocy, niektóre ustawy wprowadzają oprócz wyższej płacy także i dodatkowe równoważniki w postaci zwiększonego wypoczynku. W pewnych wypadkach możliwe są i stałe odchylenia od najwyższej normy ustawowej. Naogół za wypadki takie uważa się wykunywame robót, poprzedzających lub dopełniających produkcję oraz wykonywanie t. zw. robót zasadniczo-przerywanych.

Ze względu na ochronę zdrowia pracowników ustawy o c. p. wprowadzają przerwy odpoczynkowe podczas trwania pracy. Rozkład przerw w czasie dnia pracy bywa naogół pozostawiany umowie stron. Tam zaś, gdzie liczba przerw, oraz czas ich trwania, ustalone są na drodze ustawowej, dotyczą one zazwyczaj c. p. młodocianych i kobiet. Ustawy te przewidują zakaz pracy nocnej naogół dla wszystkich robotników (z zastrzeżeniem wyjątków, podobnie jak w wypadku przedłużenia c. p.). W niektórych krajach praca nocna kobiet i robotników młodocianych normowana jest na podstawie przepisów specjalnych (między innemi także i w Polsce). Przepisy takie dotyczą też i poszczególnych działów przemysłu — piekarnie, cukiernie (Francja, Niemcy, Austrja, Hiszpanja). Niektóre ustawy o c. p. nakazują powszechne stosowanie jednorazowego, conajmniej 24 godzinnego nieprzerywanego odpoczynku w ciągu tygodnia. Czas trwania tego odpoczynku jest w praktyce w wielu zakładach pracy dłuższy, wobec faktycznego stosowania wolnego od pracy popołudnia w soboty. Dążeniem ustaw ochronnych jost ustanowienie dnia odpoczynkowego pracowników w czasie, kiedy odpoczynek od pracy jest powszech-

*

■