Magazyn6201

EKONOMIKA GOSPODARSTW WIEJSKICH

nia naukowego, jednak część teoretyczna polityki agrarnej została wydzielona w osobny dział pod mianem ekonomiki społecznej, zwanej dziś powszechnie ekonomiką ogólną lub teoretyczną. Szczególnie nazwa „ekonomika ogólna" odpowiada naturalnemu układowi zagadnień. Ekonomika ogólna zajmuje się stosunkami gospodarczemi, jak najmniej zależnemi od czasu i terenu, a więc wspólnemi wszelkiemu działaniu gospodarczemu. .

Ekonomika gospodarstw wiejskich opiera się na ogólnych założeniach ekonomiki teoretycznej, jak pojęcie wymiany, użyteczności, dochodu społecznego, teorji cen i t. p., posługuje się prawami, sformułowanemi przez ekonomikę ogólną, ale dąży poza tern do budowania swojej własnej części teoretycznej. Ma bowiem ekonomika gospodarstw wiejskich jako przedmiot czynności gospodarcze, które wymagają swoistych metod.

Ekonomika, jako wiedza praktyczna, znana była literaturze starożytności i średniowiecza. W Polsce spotykamy się z nią po raz pierwszy w sławnych „Notatach gospodarczych" Anzelma Gostomskiego, wojewody rawskiego, który dał obraz, jak ma się rządzić szlachcic polski w domu swym i w swych włościach. Jako nauka datuje się ekonomika gospodarstw wiejskich dopiero od czasów Thaera (początek XIX wieku), choć bezwątpienia pierwsze podwaliny dała szkoła angielska, z Arturem Jungiem i Johnem Sinclairem na czele. Thaer, wielki systematyk, wyodrębnił pośród nauk rolniczych ekonomikę, naukę o glebie, o nawożeniu i uprawie, o produkcji roślinnej i o hodowli. W rozdziale nazwanym „Oekono-mie" rozważa Thaer czynnik pracę ze stanowiska ogólnego, następnie omawia roboty sprzężajne i piesze, dalej pisze o zarządzie, rachunkowości rolniczej, o związkach między inwentarzem żywym a żywieniem i nawożeniem, o systemie gospodarstwa polo-wego i systemach gospodarczych. Jego zarząd, to opis sił kierowniczych i pomocniczych, czynnych w gospodarstwie, oraz uwagi o dozorze, o cenach i handlu.

W kilkadziesiąt lat po Thaerze rozwinął ekonomikę gospodarstw wiejskich znacznie szerzej Michał Oczapowski, profesor i dyrektor szkoły rolniczej w Marymoncie. W jego „Gospodarstwie Wiejskiem" (rok 1856) cały tom XI nazwany „Nauką Eko-nomji", czyli „Nauką Zarządu", poświęcony jest dyscyplinie tu omawianej. Oczapowski dał definicję nauki zarządu, rozumiejąc pod nią „ustanowienie zasad, podług których, dla osiągnienia z kapitałów w gospodarstwo włożonych najwyższego czystego zysku, w rozwijaniu i dalszem prowadzeniu gospodarstwa postępować należy". Definicja ta, jak wszystkie dotychczasowe- próby określenia ekonomiki, ma charakter kapitalistyczny, a więc nie obejmuje gospodarstw wszystkich rozmiarów.

Oczapowski dzieli naukę zarządu na trzy części: pierwsza o ogólnych warunkach gospodarstwa, druga o urządzaniu gospodarstwa i trzecia o kierowaniu gospodarstwem, a więc daje podział, odpowiadający w znacznej mierze naszym dzisiejszym pojęciom. W części pierwszej omówione są warunki gospodarstwa i czynniki produkcji, jak kapitał i praca, w części drugiej pisze Oczapowski o przymiotach gruntów i roślin uprawnych, o zmianowaniu, o ustanawianiu potrzebnej ilości inwentarzy, o związku gospodarstwa z przemysłem rolnym; część trzecia obejmuje dyrekcję gospodarstwa, jego skład osobowy, nadzór nad gospodarstwem, obchodzenie się z robotnikiem; spotykamy też nieco uwag o handlu rolniczym i rozwiniętą rachunkowość gospodarczą. Do tych trzech części przyłączony jest przykład urządzenia folwarku, a na końcu dzieła

0 zarządzie — nauka o szacowaniu majętności.

Od czasów Oczapowskiego nie wyszedł drukiem ani jeden podręcznik polski ekonomiki gospodarstw wiejskich, za wyjątkiem skryptów z wykładów niektórych profesorów. Mimo to ekonomika rozwinęła się potężnie. Podejście do przedmiotu pozostało to samo, co u Oczapowskiego, ale wyodrębniły się w oddzielne odrośle niektóre działy dawnej nauki ekonomji, jak wycenianie składników majątkowych, rachunko-kość z kalkulacjami, kierownictwo. Każdy z tych przedmiotów tworzy obszerną naukę.

Organizacja gospodarstw i kierownictwo zyskały szersze i głębsze podstawy naukowe w badaniach statystycznych gospodarstw

1 w technice badań zjawisk gospodarczych. Dla zaznaczenia różnic, jakie zaszły w ostatnich czasach, używa się często terminów: „naukowa organizacja", „naukowe kierownictwo". Nazwy te stwierdzają, że poprzednia nauka organizacji i kierownictwa była wiedzą praktyczną, a dzisiaj staje się stopniowo wiedzą naukową. Szczególniej kie-