Magazyn6Q901

515

GRENZMARK POSEN-WESTPREUSSEN — GRESHAMA PRAWO

w pow. babiinojskim i złotowskim. Jest to kraina pagórkowata, bogata w lasy i jeziora, poprzecinana szerokjem., zabagnionemi dolinami. Ludność przeważnie rolnicza.

J. Kobendzina.

Greshama prawo.

Treść tego prawa w rozwoju historycznym zmieniała się, coraz szersze przybierając znaczenie. Początkowo prawo to odnosiło się jedynie do systemu kruszcowego, znajdując swój wyraz w lapidarnej formule: „Moneta gorsza wypiera z obiegu monetę lepszą". Właściwa treść i funkcjonowanie tego prava w odniesieniu do systemu kruszcowego przedstawia się w sposób następujący: gdy w kraju obiegają dwa lub więcej rodzaje monet, posiadających jednakową moc zwalniania od zobowiązań i gdy wartość rynkowa materjału, z którego jeden rodzaj monet jest wykonany, jest wyższa od ceny, wyznaczonej przez władzę monetarną, wówczas monety tego rodzaju znikają z obiegu, bądź będąc tezauryzowa-ne, bądź też wywożone zagranicę w celu płacenia należności mi^ izynarodowych.

Prawo Greshama tak rozumiane odnosi się do następujących kruszcowych systemów monetarnych:

1.    Do systemu monometal i stycznego, gdy niektóre rodzaje monet stają się pudwarto-ściowe z jakiegokolwiek bądź powodu, w szczególności kiedy prawo mennicze zezwala na wielkie odchylenie wagi monet obiegowych od wagi przepis cwej; w tym wypadku monety, których wartość rynkowa jest wyższa, znikają, monety zaś podwarto-ściowe pozostają w obiegu; w rezultacie następuje dewaluacja faktyczna, pociągająca za sobą zwyżkę cen, kursów i tym po dobne zjawiska. W pewnym stopniu przykładem tego rodzaju sytuacji były wypadki w Anglji pod koniec wieku siedemnastego, którym kres położyła gruntowna reforma monetarna w roku 1696.

2.    Do systemu bimetalistycznegc (było wiązane przez wielu ekonomistów właśnie tylko z tym systemem), gdy władza monetarna określa cenę jednego kruszcu walutowego w stosunku do drugiego inaczej niż na poziomie rynkowym; kruszec wyżej oceniony przypływa do mennicy, zaś monety, bite z kruszcu niżej ocenionego, znikają z obiegu; mechanizm prawa Gn shama tak rozumiany powodował w średniowieczu i Y>iekach nowych cały szereg trudności monetarnych z tego względu, że pieniądzem ogólnie używanym były monety srebrne; zniknięcie srebra i przypływ złota do mennicy nietylko oznaczał przegrupowanie w składzie obiegu pieniężnego, lecz właściwie był sui generis deflacją; odwrotna sytuacja następowała, gdy srebro przypływało do kraju. Jednakże w średniowieczu mechanizm prawa Greshama nie działał z taką siłą, jak naogoł się przyjmuje, dzięki temu, że do wieku dziewiętnastego bifhe-talizm w swej czystej farmie w Europie nie istniał. Brak wolnego rynku na kruszce szlachetne pcwodto jrał, że dopiero kiedy niedostosowanie relacji menniczej do rynkowej było bardzo znaczne, następowały przegrupowania w obiegu pieniężnym. W wieku dziewiętnastym, gdy w niektórych krajach zostały w życie wprowadzone wszystkie zasady systemu bimetal i stycznego, mechanizm prawa Greshama zaczął działać z całą ścisłością. Tak np. we Francji w latach 1821—1850 były bite prawie wyłącznie monety srebrne wskutek spadku ceny srebra poniżej ustawowej. Natomiast w latach 1851—1870 sytuacja odwróciła się w chwili, gdy ustawowa cena złota przewyższyła cenę rynkową.

Prawo Greshama, rozumiane w sposób wyżej przedstawiony, było już oddawna znane, chociaż przez długi czas nie znajdowało jeszcze jasnego sformułowania, względnie odnosiło się jedynie do pi< 1 wsze-go, lub też drugiego wypadku. Już Arysto-fanes w swym utworze „Żaby" powiedział: „Nigdy bowiem nie czynimy żadnego użytku z tych monet, które nie są uszkodzone, lecz z monet podłych, zaledwie wczoraj wybitych z miedzi lub najbardziej nikczemnej marki". Od czasów Arysłofanesa wielokrotnie „odkrywano" prawo Greshama. Między iniiemi należy wymienić przedstawienie Mikołaja Oresme w jego traktacie: „De origine, natura, iure et miutano-nibus monetae" (napisanym około roku 1364); skargę uniwersytetu paryskiego, wniesioną w roku 1412 do Karola V z po wodu podszaoowania monet; rozważania Kopernika w jego traktacie: „De monetae cudendae ratione" (1562 rok), oraz wywody Halesa pod koniec wieku szesnastego. Nazwę swoją prawo to zawdzięcza Gresha-mowi, kupcowi angielskiemu, który w połowie wieku szesnastego występował jako agent rządu angielskiego w Antwerpji