Magazyn6Y601

592

HELFFERICH KARL — HENDERSON ARTHUR

sumę siły płatniczej. Dlatego każda podaż pieniądza może dostosować się do popytu przez zmianę siły płatniczej jednostki pieniężnej. Społeczeństwo więc nie potrzebuje pieniądza opartego o kruszec, ale wystarcza mu pieniądz idealny. Teorja ta prowadzi do lekceważenia zagadnienia ilości pieniędzy, a więc do pobłażliwej oceny inflacji. Niewątpliwie też wpdywy H., podobnie jak i Knappa, na niemiecką naukę o pieniądzu były jedną z głównych przyczyn olbrzymich rozmiarów powojennej inflacji niemieckiej.

Ważniejsze prace: Das Geld. Leipzig 1903.    — Deutschlands Volkswohlstand

1888—1913. Berlin 1913. — Reden und Aufsatze aus dem Kriege. Berlin 1917. — Die deutsche Tiirkenpolitik. Berlin 1921.— Die Politik der Erfiillung. Miinchen 1922. — Reichstagsreden 1920—1922. Berlin 1922. — Georg von Siemens, ein Lebens-bild, 3 tomy Berlin 1922—1923.

Literatura: EUim H. S.: German Monetary Theory 1905— 1933. Cambridge U. S A. 1934. — Lumm K. v.t Helfferkh ais Wahrungspolitiker und Gelehrter. Leipzig 1926.

Witold Trąmpczyński.

Helgoland.

H., wysp>a skalista na morzu Pólnocnem, leży przed ujściem rzeki Łaby. Wyspa zajmuje obszar 0,56 km² i liczy 2 720 mieszkańców. H. należy do Prus; p>od względem administracyjnym wchodzi w skład rejencji Szlezwickiej. Do części głównej, zwanej Górną, przyłącza się od wschodu nizinna część Dolna, na której zbudowano miasteczko i port; obok znajduje się wydma piaszczysta z kąpielan 1 morskiemi. Politycznie wyspa przechodziła z rąk do rąk: od 1714 należała do Danji, a od 1807 do An-glji. W r. 1890 rząd angielski odstąpił ją Niemcom wzamian za wysp>ę Zanzibar. H. ma silną latarnię morską, zakład biologiczny, muzeum morza Północnego, stację radjową oraz silne fortyfikacje, zburzone w r. 1921, ale obecnie odbudowane. Ludność zajmuje się głównie rybactwem, czerpiąc poza tern dochody z turystyki. Wyspa ma własne barwy: zieloną, czerwoną i białą, ilustrujące charakter kraju — grun ist das Land, rot ist der Rand, weiss ist der Sand — das sind die Farben von Helgoland. H. jest to ważny p>osterunek, strzegący wjazdu do Hamburga.

Jerzy Loth.

Henderson Arthur.

H., urodzony w 1863 r., jeden z twórców angielskiej Partji Robotniczej, pochodził ze szkockiej tnetropolji przemysłowej, Glasgow, i przez dwadzieścia lat sam byl pracownikiem fizycznym w przemyśle żelaznym w Newcastle. Karj erę publiczną rozpjcczął jako funkcjonarjusz związku zawodowego robotników swego przemysłu. Czynny politycznie zrazu jako ajent partji liberalnej w północno-wschodniej Anglji, przerzucił się niebawem na grunt nowopowstającego odrębnego stronnictwa robotniczego: w r. 1900 wziął w Londynie udział w tworzeniu „komisji dla parlamentarnej reprezentacji świata pracy" („Labour Representation Committee"), a w r. 1903 sam wszedł do parlamentu i stal się członkiem malej nara-zie, osobnej grupy posłów robotniczych, z której niebawem wyrosła „Labour Party". Jako członek tej partji H. doszedł do najwyższych w niej stanowisk: przez blisko dwadzieścia lat był jej sekretarzem, a jakiś czas prezesem wydziału wykonawczego. W czasie wojny, objąwszy przewodnictwo partji w parlamencie, otrzymał tekę oświaty w koalicyjnym gabinecie Asąuitha w r. 1915 i stał się głównym doradcą rządu w trudnych sprawach robotniczych ery wojennej; te funkcje też pełnił później jako minister bez teki w gabinecie wojennym Lloyd-George’a. Był twórcą „Ministerstwa Pensji" (t. j. ubezpieczeń sp>ołecznych) w r. 1916, a w r. 1917 wybrał się do Rosji dla nawiązania kontaktu z tamtejszymi socjalistami. Pertraktacje, jakie po powrocie prowadził z delegacją bolszewicką i z socjalistami francuskimi, oraz jego udział w organizacji międzynarodowej konferencji socjalistów w Sztokholmie, — doprowadziły do konfliktu z gabinetem i do ustąpienia H„ a w dalszym ciągu do wystąpienia Partji Robotniczej z koalicji rządzącej.

Na widownię wielkiej p>olityki wystąnił Henderson znowu dopiero w r. 1924, gdy Partja Robotnicza p»o raz pierwszy utworzyła rząd. Jako członek gabinetu towarzyszył Ramsayowi Mac Donaldowi do Genewy i był współtwórcą niedoszłego protokółu genewskiego w r. 1924; od r. 1929 do r. 1931 piastował tekę spraw zagranicznych. Uczestniczył w tak doniosłych sprawach międzynarodowych jak uznanie przez W. Brytanję rządu sowieckiego (1929). oraz ewakuacja Nadrenji (1930); ogólne 1 ;dnak