Magazyn6
8501

181

KODEKS HANDLOWY

ze strony prywatno-prawnej, nietylko między kupcami, lecz również i takie, w których przynajmniej jedna strona jest kupcem. Kodeks handlowy jest głównem źródłem prawa handlowego. Potrzebę istnienia takiego kodeksu zrozumiano już oddawna. Gdy jednak dawniej istniały ustawy lub przepisy, regulujące handel zarówno ze strony prywatno-prawnej, jak i publicznoprawnej, mające przy tern charakter lokalny, czysto stanowo-kupiecki, wydawane przez zarządy miejskie, a nie przez władzę państwową, — w drugiej połowie XVII stulecia (w 1673 r.) wydany zostaje we Francji za Ludwika XIV ordonans o handlu (ordo-nance sur la commerce), pierwszy w dzisiej-szem znaczeniu kodeks handlowy, regulujący handel przeważnie ze strony prywatnoprawnej, obowiązujący już w całem państwie i odnoszący się do ówczesnego stanu kupieckiego. Wzorem Francji i w innych państwach wydane zostają podobne ustawy. W początku XIX stulecia, w 1807 r., ogłoszony zostaje przez Napoleona I kodeks handlowy, który nazwano dziełem epoko-wem (K. Lehmann). Kodeks ten pierwszy reguluje spółkę akcyjną i jest już nietylko kodeksem, przeznaczonym dla kupców, gdyż zajmuje się stosunkami, wynikającemi z czynności handlowych, które szczegółowo wylicza. Wobec tego, iż czynnościami te-mi zajmują się przedewszystkiem kupcy, kodeks ten przeznaczony był w pierwszym rzędzie dla nich. System kodeksu handlowego Napoleona, jako ustawy handlowej, regulującej przedewszystkiem czynności handlowe i wychodzącej z założenia tych czynności dla określenia kupca, jako głównego podmiotu prawa handlowego (kodeks określa kupca jako tego, kto zawodowo dokonywa czynności handlowych) — jest systemem przedmiotowym, w odróżnieniu od systemu podmiotowego, który opiera się na pojęciu kupca. Kodeks z 1807 r. starał się objąć cały obrót handlowy (ze strony prywatno-prawnej), gdyż treścią kodeksu jest nietylko prawo osobowe i obligatoryjne (umowy handlowe), lecz również i prawo spółkowe, jako też prawo morskie, ubezpieczeniowe (morskie, a nie lądowe), wekslowe i upadłościowe. Z tego też powodu kodeks ten zasługuje na miano prawa obrotu (handlowego). Na kodeksie napoleońskim wzorował się cały szereg kodeksów (do nich należały lub jeszcze należą: kodeks belgijski z 1851 r., włoski z 1883 r., rumuński z 1887 r., hiszpański z 1886 r., portugalski z 1888 r., grecki z 1835 * holenderski z 1838 roku, prócz tego: serbski, egipski oraz państw południowo amerykańskich); niektóre z tych kodeksów obecnie dość znacznie odbiegły od pierwowzoru francuskiego.

System przedmiotowy godzi z systemem podmiotowym (dawne prawo stanu kupieckiego), adoptując w ten sposób t. zw. system mieszany (prawo obrotu i jednocześnie prawo zawodu handlowego) — powszechny kodeks handlowy niemiecki z 1861 r., wprowadzony do Austrji od 1 lipca 1863 r. (węgierski kodeks z 1875 r. posiada niektóre tylko odchylenia od kodeksu z 1861 r.), który obowiązywał w Małopolsce aż do wprowadzenia jednolitego kodeksu handlowego polskiego w 1934 r.

Nowy kodeks handlowy niemiecki z 1897 roku (Handelsgesetzbuch, wprowadzony w życie w 1900 r , jednocześnie z niem. kodeksem cywilnym, który obowiązywał w Wielkopolsce do 1 lipca 1934 r.) hołduje systemowi podmiotowemu, wychodząc z założenia, że prawo handlowe jest prawem działalności kupca. Kodeks ten, określając kupca jako tego, kto uprawia proceder handlowy (Handelsgewerbe — wyraz tłóma-czony na polski niezbyt ściśle jako „przedsiębiorstwo handlowe"), stanowi, iż proceder handlowy polega w szczególności na wykonywaniu czynności, które kodeks wylicza; (ci, którzy się temi czynnościami zajmują, zwą się w Niemczech Musskaufleute). Jest to więc kodeks raczej zawodu kupieckiego, choć za handlowe uważa również i te przedsiębiorstwa, które nie wykonywując czynności wyliczonych w kodeksie, (a uważanych za czynności par excellence handlowe), prowadzone są po kupiecku ze względu na ich rodzaj i zakres przedsiębiorstw i to pod warunkiem, że się zarejestrują (t. zw. Sollkaufleute), oraz i te, które prowadzą przemysł uboczny przy prowadzeniu gospodarstwa rolnego lub leśnego, również pod warunkiem wpisania ich do rejestru handlowego (t. zw. Kannkaufleute).

II. Polski kodeks handlowy z 1934 roku.

I. System. Nowy kodeks handlowy polski z dn. 27 czerwca 1934 ^r- Lz. U. R. P. Nr. 57, poz. 502), obowiązujący od dn. 1 lipca 1934 r., odrzucił system przedmiotowy kodeksu handlowego Napoleona, mieszany kodeksu austrjackiego i system podmiotowy kodeksu handlowego niemieckiego (podpie-