Magazyn6 9201

988

MORZE

typu atlantyckiego. Morza: Beringa, Ochockie, Japońskie, Wschodnio-Chińskie z morzem Żółtcm, Poludniowo-Chińskie w ląd wkraczają płytko, a o ich wydzieleniu zadecydowały łańcuchy wysp, które towarzyszą wybrzeżu Azji wschodniej. Niewiele przewyższa rozczłonkowaniem ocean Wielki również i ocean Indyjski, w którym głębiej w ląd wrzynają się tylko: morze Czerwone i zatoka Perska.

Wszystkie oceany łączą się z sobą bezpośrednio. Ocean Wielki ma trzy połączenia z oceanem Atlantyckim (dwa na półkuli północnej, a to: przez ocean Arktyczny w dwu kierunkach: nad Azją w kierunku zachodnim i nad Ameryką Północną w kierunku wschodnim, oraz jeden na półkuli południowej poniżej Ameryki Południowej) i dwa z oceanem Indyjskim (przez cieśniny malajskie między Azją i Australją i poniżej Australji). Ocean Indyjski z oceanem Atlantyckim łączy się tylko raz na południe od Afryki. Z połączeń tych jednak tylko malajskie przejścia z oceanu Wielkiego na ocean Indyjski odgrywają rolę w komunikacji międzyoceanicznej, zarówno bowiem północne połączenia atlantycko-pacyficzne, z powodu zalodzenia do żeglugi się nie nadające, jak i pozostałe z powodu krańcowego ich położenia nie są zupełnie lub prawie zupełnie uczęszczane, natomiast cały ruch z oceanu Atlantyckiego na Wielki i Indyjski kieruje się dziś przez dwa inne przejścia sztuczne, a mianowicie kanały: panamski i suezki.

Wśród mórz globu ziemskiego jedynie morze Kaspijskie jest morzem zupełnie samodzielnem, wiele jest jednak takich, które z innemi łączą się tylko zapomocą wąskich cieśnin, posiadających z reguły duże znaczenie polityczne i gospodarcze. Na szczególną uwagę zasługują cieśniny: Gi-braltarska (morze Śródziemne europejskie — ocean Atlantycki, średnia szerokość 14 km); Duńskie: Mały Bełt (0,6 km), Wielki Bełt (16 km), Sund (3 km), łączące morza: Północne z Bałtyckiem; Bosfor (morze Czarne — morze Marmara, średnia szerokość 0,5 km); Dardanele (morze Marmara — morze Śródziemne europejskie, średnia szerokość 2 km); Pas de Calais (ocean Atlantycki — kanał La Manche, średnia szerokość 31 km); Bab el Man-deb (Morze Czerwone — ocean Indyjski, średnia szerokość 37 km); Malakka (ocean

Indyjski — morze Poludniowo-Chińskie, średnia szerokość 15 km); Berynga (ocean Arktyczny — ocean Wielki, średnia szerokość 15 km); Magellana (ocean Atlantycki — ocean Wielki, średnia szerokość 2 km).

Średnia głębokość mórz wynosi 3 800 m, przekracza ona zatem przeszło pięciokrotnie średnie wzniesienie lądów. Najgłębszym z oceanów, zarówno gdy bierzemy pod uwagę liczby bezwzględne jak i względne jest ocean Wielki, który mając średnio 4 282 m głębokości mieści w sobie największą z dotąd stwierdzonych głębi świata, wynoszącą 10 830 m (w pobliżu wysp Filipińskich). Średnia głębokość oceanu Atlantyckiego wynosi 3 926 m, największa 8 783 m (na północ od wyspy Portoryko w grupie Antylów), zaś oceanu Indyjskiego: średnia 3 963 m, największa 7 450 m. Podkreślić należy, że największe głębie spotykamy nie na otwartych oceanach, lecz w t. zw. rowach oceanicznych, leżących z reguły w pobliżu lądów podlegających silnym działaniom wulkanicznym. Głębokość mórz pobocznych często jest bardzo znaczna (w morzu Karaibskiem do 6 895 m, w morzu Śródziemnem europejskiem do 4 400 m, w morzu Czarnem do 2 240 m), niektóre z nich jednak są bardzo płytkie (morze Bałtyckie ma największą głębokość 463 m, średnia 58 m, morze Północne: największa 190 m, średnia 100 m.

Woda morska, wskutek dużej zawartości soli, na którą składa się 30 różnych pierwiastków, ma smak gorzkawo-słony i do picia się nie nadaje. Najwięcej zawiera chlorku sodu, t. j. soli kuchennej (75% całej zawartości), następnie chlorku magnezu (10%), siarczanów metali lekkich (10%) i wreszcie węglanu wapnia, bromku magnezu i in. (5%). Zasolenie wód morskich nie jest wszędzie jednakowe, inne jest bowiem w morzach, leżących w klimatach suchych, inne zaś w tych, które otrzymują duże ilości wód słodkich z rzek, obfitych opadów, czy tających lodowców. Średnie zasolenie mórz wynosi 34,497"°, przyczem ocean Wielki zawiera średnio 34,91⁰/⁰⁰ soli, Atlantycki 35.377®°- Indyjski 34, 8i°/oo, morza śródziemne 30,07°", ⁷-aś przybrzeżne 3i,86°/oo. Odchylenia wartości bezwzględnych bywają duże, spotykamy bowiem wody, zawierające ponad 4o°/ou soli i przeciwnie takie, w których zasolenie nie przenosi 2°/oo (w zatoce