maistre o papiezu011901

z całą roztropnością, i całą oględnością jakie są przyzwoite i potrzebne. Gdy tymczasem w oporze wewnętrznym, wykonywać go mogą tylko poddani tłumnie; słowem, lud bezmyślny i namiętny a tćin samem na drodze rokoszu i bnntowniczego nieporządku.* I na tćm niekoniec: f^eto Papiezkie mogłoby być użyte przeciw wszystkim władcom, zgodziłoby się ze wszystkiemi konstytucjami i ze wszystkieńii usposobieniami narodów.

Snadno wymówić wyraz: monarchia ograniczona. W teoryi ‘ nic łatwiejszego, ale przechodząc do praktyki, albo radząc się doświadczenia, znajdujemy tylko jeden przykład, który czas mniej więcej uprawnił, a który sąd Tacyta naprzód potępił 1), i w którym zachodziło jeszcze mnóstwo względów, które nakazują nam uważać ten fakt, jako czysto miejscowy wyjątkowy i przypadkowe niemal zjawisko.

Przeciwnie, potęga papiezka przez istotę swoją; najinnej podlega namiętnościom politycznym. Ten kto ją wykonywa, najczęściej starzec obarczony wiekiem, jest bezżennym i kapłanem— a te trzy względy wyłączają dziewiędziesiąt setnych innych błędów i namiętności, jakie wichrzą państwami. Nakoniec, ponieważ jest oddalonym, ponieważ potęga jego jest innej natury, jak potęga doczesnych monarchów, ponieważ nigdy niczego dla siebie nie żąda, moznaby sądzić dość właściwie, że jeżeli wszystko złe nie jest usunięte, (co byłoby niepodobieństwem), to zostaje go przecież tak mało, o ile tylko dozwala natura ludzka, a to już dla każdego rozsądnego człowieka wystarczy za przybliżenie się do doskonałości.

Zdaje się więc, iż aby powściągnąć władze w właściwych zakresach, to jest przeszkodzić im w pogwałceniu zasadniczych praw państwa, miedzy któremi religia najpierwsze trzyma miejsce, pośrednictwo zwierzchnictwa duchownego mniej albo więcej silne i ninićj albo więcćj czynne, byłoby środkiem przynajmniej równie dobrym, jak inne, o których dotąd myślano.

Możnaby iść dalej i twierdzić z równą pewnością, że ten sposób byłby jeszcze najprzyjemniejszym, albo najmniej rażącym dla samychże władców. Jeżeli monarsze wolno przyjąć albo odrzucić ograniczenia, jakie jego powadze stawiają, to ręczyć naprzód możemy, iż ich nigdy nie przyjmie, bo ani siła władzy, ani wolność, nie umiały sobie nigdy powiedzieć: juz dosyć. Ale przypuszczając , gdyby władza widziała się nieodwołalnie zmuszoną przyjąć wędzidło, a chodziło tylko o jego wybór, to nie dziwiłbym się wcale, iżby przenosiła Papieża nad senat prawodawczy _y

1) Delecta ex his et constituta reipublicae forma Iaudari facilius quem e-venire; vel 9i evenerit, haud diuturna esse potest. (Tac. An, 111, 33).