page0051

R. LIV. O poznaniu aniołów 43

Lecz przeci wnem temu jest, że w nas umysł czynny i bierny jest przez przyrównanie do wyobrażeń, a te przyrównuje się do umysłu biernego, jak barwy do wzroku, do umysłu zaś czynnego jak barwy do światła, jak to jest jasnem w III De Anima. Lecz tego niema w aniele. Zatem w aniele niema umysłu czynnego i biernego.

Odpowiadam, że konieczność przyjęcia w nas umysłu biernego powstała dlatego, że pokazuje się, iż czasem rozumiemy w możności, a nie w czynie. Stąd musi istnieć pewna władza, która przed samem rozumieniem jest w możności do rzeczy poznawalnych, lecz która się sprowadza do czynu odnośnie do nich, gdy je poznaje, a później, gdy je rozważa. I tę władzę nazywa się umysłem biernym. — Konieczność zaś przyjęcia umysłu czynnego powstała stąd, że natury rzeczy materjalnych, które rozumiemy, nie bytują oddzielnie poza duszą jako niematerjalne i rozumiane w czynie, lecz mogą być rozumiane tylko w możności, gdy istnieją poza duszą. I dlatego trzeba, aby istniała jakaś władza, któraby te natury uczyniła poznawalne w czynie. I tę władzę nazywa się w nas umysłem czynnym. Żadnej zaś z tych dwóch konieczności niema w aniołach. Nigdy bowiem nie poznają tylko w możności tych rzeczy, które rozumieją z natury, ani też nie są ich przedmioty poznawania w możności, lecz w czynie; poznają bowiem najpierw i głównie rzeczy niematerjalne, jak to się okaże poniżej (R. LXXXIV, par. 7, LXXXV, par. 1). I dlatego może w nich być umysł czynny i bierny tylko różno-znacznie.

Odpowiedź na pierwszy zarzut. Filozof rozumie, że te dwie rzeczy są w każdej naturze, w której istnieje rodzenie i stawanie się, jak to wykazują same słowa. W aniele zaś wiedza się nie rodzi, lecz znachodzi się z natury. Stąd nie potrzeba przyjmować w nich rozumu czynnego i biernego.

Odpowiedź na drugi zarzut. Zadaniem umysłu czynnego jest oświecanie, lecz nie kogoś drugiego rozumiejącego, ale rzeczy poznawalnych w możności, o ile przez oderwanie sprawia, że stają się rozumiane w czynie. Jest zaś właściwością umysłu biernego, że jest w możności odnośnie do rzeczy które z natury są poznawalne i że czasem staje się czynnym. Stąd to, że anioł oświeca anioła, nie należy do pojęcia umysłu czynnego. Nie na-

http://rcin.org.pl