page0062

ZAGADNIENIA OGOLNE

cze współczesnych hipokorystykow odimiennych (form spieszczonych imion), które są używane w dzisiejszej połszczyźnie, mają więc żywe znaczenie emotywne, wyrażane środkami morfologicznymi (Wróbel 1973, Kosyl 1981). Dla pozostałych nazw własnych przyjęto za podstawę analizy zewnętrzne podobieństwo między nazwą własną, a wyrazem pospolitym lub inną nazwą własną, np. nazwy miejscowości: Sadów — sad, Henryków — Henryk, nazwiska: Kowalik, Kowalski — kowal, Stanisławski — Stanisław, Karolak — Karol itp. Podstawą podzielności słowotwórczej jest tu tzw. motywacja formalno-skojarzeniowa. Skojarzenia językowe, jakie użytkownicy mają z daną nazwą, pozwalają wydzielić wykładniki morfologiczne, które ją różnią od wyrazu będącego jej podstawą. Należą do nich formanty (sufiksy) lub raczej „pseudoforman-ty", jak np. -ski czy -ów, zjawiska fleksyjne, jak zmiana paradygmatu nazwy, np. w nazwisku Żelazko, dop.: Żelazki (zamiast żelazko, dop.: żelazka), unieruchomienie jednej formy fleksyjnej w funkcji nazwy własnej, np. w nazwie miejscowości Strzelce 1. mn. (1. p. strzelec). Wykładniki te pozwalają zidentyfikować wyrazy jako nazwy własne. Tworzą one, wraz z podstawą, wzory nazewnicze zestawione mechanicznie, według których można tworzyć współcześnie nowe nazwy własne.

Na podobnych założeniach opiera synchroniczną analizę nazw miejscowych I. Nowakowska-Kempna (1978). Przeprowadza ona analizę morfemową (na najmniejsze znaczące jednostki językowe, czyli mor-femy), a nie słowotwórczą. Stosunki pochodności mają charakter asocjacyjny, opierają się na aktualnie odczuwanej budowie nazwy w ramach systemu danego języka. Szczególną rolę odgrywa tu znalezienie końcowego morfemu, który pozwala zakwalifikować nazwę do odpowiedniej kategorii językowej, np. morfem (sufiks) -ów pozwala zakwalifikować nazwę Tarnów i inne nazwy tak zakończone do toponimów. Najczęściej występujące sufiksy toponimiczne w języku polskim to: -any (Klęczany), -ec (Bolesławiec), -ew (Zakrzew), -ica // -yca (Lipnica), -ice II -yce (Niedobczyce), -owiec (Piotrowiec), -owa (Włoszczowa), -owo (Bojanowo), -ów (Tarnów), -no (Rudno), -sko (Brzesko). Współcześnie rola sufiksu toponimicznego ograniczona jest do funkcji strukturalnej. Nie ma on znaczenia i wskazuje na charakter wyrazu jedynie poprzez formę. Uwidacznia się to przy tworzeniu nowych nazw miejscowych, np. tzw. pamiątkowych, których podstawą są nazwiska ludzi zasłużonych. Są one najczęściej zakończone jednym z wymienionych sufiksów, np. Dzierżoniów (od Jan Dzierżoń), Korfantów (od Wojciech Korfanty), Bemowo (od Józef Bem).