page0074

€6    Scacchi — Scaliger

2 księgi Motetów na 4 i 5 głosów (Wenecyja, 1640); Cantdena ad tumulum Johannis Slobaci (Wenecyja, 1647 r.); Documenti armonici (Wenecyja, 1687 r.) wydane przez ucznia jego Berardćego.

Scala (po łacin. Scaligeri), słynna rodzina włoska w Średnich, Wiekach, po krwawych zatargach wolności z tyraniją i po obaleniu oraz wytępieniu władców marchii trewizańskiej, Ezelinich z gibelińskiego domu Romano, panowała w Weronie od 1260—1387 r. Początek tej przemożnej rodziny pisarze włoscy wywodzą od rycerzy bawarskich tego samego nazwiska, którzy w XII stuleciu do Włoch przybyli; ale już około r. 1035 istniał w Weronie niejaki Ada-mo delta Scala i inni tejże nazwy, którzy zajmowali wysokie urzędy. Wzmiankują także o hrabiach della Scala z Piacenzyiz Lodi. Mastino I della Scala, założyciel potęgi swojego domu, był w r. 1260 podestą w Weronie, a w r. 1262 kapitanem (Capitano) ludu. Jako należący do stronnictwa gibellinów, rządził roztropnie i silnie, rozszerzył kraj mianowicie od strony Tyrolu, utrzymał spokój i był sprzymierzeńcem Konradyna Szwabskiego w jego walce z Karolem Andegaweńskim. Kiedy w r. 1279 Mastino przez zemstę prywatną zamordowany został, brat jego Alberto della Scala otrzymał signorią, wciągu której zjednał sobie dobre imię i w r. 1301 zapewnił następstwo synowi swojemu Bartłomiejowi’, po którym w r. 1304 nastąpił drugi brat Alboin, a w r. 1308 wspólnie z nim Cangrande. Cesarz Henryk VII nadał temu domowi prawem lennem Weronę i inne miasta, a także Wicenza, Padwa i Trewizo następnie przeszły do domu della Scala. Cangrande od r. 1311—29 sam panując, był największym i najszczęśliw szyrn władzcą z tego domu, tudzież najznakomitszą podporą gibelinow za Henryka VII i za Ludwika Bawarskiego. Na dworze jego przebywał długo wygnany z ojczyzny swojej Dante. Po nim w r. 1329 nastąpił syn jego Albert II i wspólnie z nim Mastino //, który prawie sam rządził. Skutkiem szczęśliwych przedsięwzięć na wszystkie strony rozszerzał swoje posiadłości, a nawet aż do Toskanii (Lucca), ale to zaplątało go właśnie w wojnę z Wenecyja i Florencyją, którą przegrał. Od jego śmierci, r. 1351, historyja tego domu pod Cangrande II, Paolem Alboino, Can Signorio, Bartłomiejem II i Antonio, przedstawia tylko szereg tyraństw i niegodziw'OŚci. Na-koniec w^r r. 1387 medyjolański dom Visconti (ob.), wyparł z Werony ostatniego regenta, Antonia della Scala którypanował fam r. 1381. Kiedy dom Visconti około r. 1406 Weronę Wenecyi odstąpić musiał, zażądali wprawdzie dwaj żyjący jeszczesynow ie Antonia della Scala od senatu zwrotu Werony, ale wzgardzeni pomarli na wygnaniu. Ostatni ze Skaligierow umarł w^r r. 1598, jako zostający w służbie bawarskiej, w Neufrankenhofen w Bawaryi. Po kądzieli pochodzą od niego Dietrichstejnowie i Lambergowie. Władzcy ci przyczynili się wielce do upiększenia Werony. Ich pomniki, mianowicie Mastina II i Can Signorią, są równie piękne jak i pod względem historyi i artyzmu znakomit e.

Scala (della), nazwa wielkiego teatru w Medyjolanie (ob.).

Scaliger (Juljusz Cezar), filolog i krytyk, urodził się 23 Kwietnia 1484 r. w Padwie albo w Weronie, nazywał się właściwie della Scala, od przydomka nadanego ojcu jego Benedyktowi Bordone, który w Wenecyi zajmowował się sztuką illuminowania kolorami. Według nazwy ojca i syn nazywał się także Skaligera Burden, ale przez ambicyją usiłował zarazem wyw^rodzić swój ród od książęcego domu Scala (ob.), a nawet niektórych swoich spółczesnych w tym względzie sobie pozyskać. Do 42 życia przebywał prawie nieznany w Padwie lub w Wenecyi, a w^T r. 1529 udał się do Agen we Francyi, gdzie był lekarzem i gdzie umarł 21 Grudnia 1558 r. Doskonały znawca staro—