page0080

ZAGADNIENIA OGÓLNE

i wschodniosłowiańskich (Ruś). To samo zróżnicowanie geograficzne wystąpiło w patronimicznych i odmiejscowych formach syntetycznych, które się wykształciły z odpowiednich deskrypcji. W Czechach forma odmiej scowe de / von + nazwa miejscowa identyfikowała w pierwszej połowie XV w. 82% osób w badanych dokumentach, natomiast nazwiska syntetyczne na -sky zyskały przewagę w XVI w. Patronimika nigdy nie były tu typem licznym, podobnie jak w Polsce, gdzie nazwisko na -ski uzyskało przewagę w drugiej połowie XV w. W Chorwacji w drugiej połowie XIII w. patronimika na -ović-ić identyfikowały 87,5% osób w badanych dokumentach, podobnie w Serbii i Bośni. Na Rusi (formy na -ić, -ović// -ević) identyfikowały około 40% osób (w dokumentach historiograficznych), w Macedonii i Bułgarii przewaga patro-nimikum na -ov // -ev poświadczona jest w XVI w. Zarówno patronimika jak i formy odmiejscowe niosły początkowo informację o tym, kto jest czyim synem lub kto posiada daną miejscowość. Istotą patronimikum było to, że zmieniało się ono z pokolenia na pokolenie, było więc z natury formą niestabilną.

Tu drogi ewolucji nazwisk słowiańskich rozchodzą się. W krajach zachodniosłowiariskich dominujące nazwiska na -sky i -ski utraciły cechy predykatywne (informujące o tym, że nosiciel nazwy pochodził lub posiadał daną miejscowość) ulegając proprializacji, tzn. stając się nazwami własnymi. To samo dotyczyło mniej licznych patronimików na -ic, -owić II -ewic i nazwisk odapelatywnych. Na tym obszarze w w. XVI wytworzyło się ustabilizowane, głównie odmiejscowe nazwisko dziedziczne, początkowo ograniczone do szlachty i możnowładztwa.

W tym samym czasie w krajach południowo- i wschodniosłowiańskich patronimikum utrzymało predykatywny i zmienny charakter. Doprowadziło to do powstania trzyelementowego systemu filiacyjnego (wskazującego na związki pokrewieństwa) na tym obszarze z trzecim stałym, dziedzicznym elementem, którym było awonimikum, czyli forma utworzona od imienia dziadka, a niekiedy wcześniejszego przodka, np. Vlatko Obradović Ostojić (Serbia). Obejmowała ona istniejącą na tym obszarze wielopokoleniową rodzinę, tworząc wraz z patronimikum standardowy trzy- lub wieloelementowy typ nazwisk niekiedy o tym samym zakończeniu, np. Semenov syn Gavriłova Baskakov (Rosja). W Chorwacji, Serbii i Bośni człony takiego zestawienia zakończone były na -ić, -ović //-ević, w Bułgarii, w Macedonii i w Rosji na -ov//-ev, -in. Zmienne patronimikum utrzymało się jedynie w Rosji, gdzie do dziś występuje trzyelemen-towy system nazewniczy, np. Nikita Andrejević Timofeev. Przepisy prawne

76