page0135

BOGOWIF. FATUM. JOWISZ. 129

raklita napotykamy idee filozoficzną w formie spekulatywnej. Tam ląd widzimy! nie masz u niego ani jednego zdania, którego nie przejąłem do mojćj Logiki ¹). Jesteśmy w istocie na pełnem morzu hegelianizmu, ale lądu nigdzie nie widać. Każdy byt warunkowym jest, każda negacya affirmacyą, każde prawo obraca się w swoje przeciwieństwo, bogowie i ludzie rozpływają się jako drobne fale na powierzchni morza bez granic.

Skąd biorą się bogowie w tym systemie? w tym ciągle pieniącym się oceanie, w tym trawiącym siebie pożarze ? Nic łatwiejszego, a jak Anaxymenes i Anaxymander wierzyli w bogów, także H e r a k 1 i t mógł ich przypuszczać. Dlaczegóż ogień w swój najdoskonalszćj formie, w czystym, nieskażonym płomieniu (Trpr,<rofc) nie ma mieć swoich mieszkańców, jak ziemia i woda, daleko grubsze żywioły? To też ogień posiada jestestwa żywe, niesłychanie doskonalsze od ludzi, ale cieszące się tylko bytem warunkowym, trwające tylko do czasu, a ci chwilowi mieszkańcy najwyższych regionów, sa właśnie bogami. Wyraził to Heraklit takim sposobem: Jak ogień najwyższy spuszcza się na dół i staje się wodą, t. j. umiera jako ogień, a rodzi się wodą, tak bogowie umierają, gdy się rodzą ludzie, a bogowie się rodzą, gdy ludzie umierają²). Jak dla Heraklita życie ognia jest śmiercią powietrza, a śmierć ognia życiem powietrza; lub znowu ziemi śmierć jest życiem wody, a śmierć wody, jest narodzeniem powietrza, tak samo dla bogów śmiercią jest stać się ludźmi, a dla ludzi śmiercią stać się bogami. Bogowie są śmiertelni a ludzie nieśmiertelni, powiada filozof, bo ludzie żyją tamtych śmiercią, a umierają tamtych życiem. Jeden tylko Bóg jest nieśmiertelnym i niezmiennym, ów chłopczyna, ów Eon, który panuje spokojny, uśmiechnięty nad ognistem morzem życia i śmierci Nieśmiertelną jest Niezgoda, rodzicielka wieczna, najwyższe prawo świata, jego sprawiedliwość i przeznaczenie (5 baj, £l[j.ap|A£vr₍), pojęcia, które późnićj, jak tyle innych, z książki Heraklita weszły do systemu Stoików. Nazywa to fatum także często Jowiszem, i powiada, że on jeden jest mądryńi, jeden rządzi wszyst-kiem, on jeden trwa nad światem, który się ciągle układa i rozkłada;

^[) Rei Heraklit ist also zuerst die pkilosophische Idee in ihrer speculativen Form anzutreffen. Hier sehen wir Land; es ist kein Satz des Heraklit, den ich nicht in meine Iaigik aufgenommen

²) U Mullach’a frgm. 31, 59 i 62.

http://rcin.org.pl

9