page0155

145

mającem zastosowania ani odpowiednika w świecie fizyki ani biologii. Można więc streścić to, co powiedziano powyżej orzeczeniem, że psychologia jest nauką pewnej liczby praw związków i stosunków.

Co zaś do cechy szczególnej, wyróżniającej prawa duchowe od praw fizycznych, można wraz z Williamem James’em sformułować ją słowami: »istotą prawa duchowego jest to, że jest ono te-leologiczne« lub jeśli kto woli, czynność duchowa jest czynnością celową, która zużywa się, jako wola w pogoni za przyszłymi celami, i jako inte-ligencya — w wyborze środków zdolnych służyć tym celom. Akt inteligencyi rozpoznaje się po tern, że mierzy do celu i używa ku temu sposobu wybranego z pośród innych sposobów: celowość i inteligencya są synonimami. W przeciwstawieniu z prawem duchowem, prawa fizyczne są mechaniczne: przez ten termin rozumiemy po prostu brak celowości.

Celowość przeciwstawiona mechanizmowi, oto wyraz najzwięźlejszy a także najprawdziwszy tego, co stanowi właściwość psychologii i nauk moralnych, ową cechę istotną, dzielącą fakta psychologiczne od faktów fizycznych. Uważam za potrzebne położyć nacisk na prawa duchowe, które przeciwstawiłem fizycznym, a których celem jest zapewnić przystosowanie i ustanowić celowość. Nie można dosyć przeceniać ich znaczenia. Dzięki zdolności preadaptacyi istota obdarzona inteligen-cyą nabywa ogromnej przewagi nad tern wszyst-kiem, co nie rozumuje. Bezwątpienia, jak zauwa-

Dusza i ciało.    10

http://rcin.org.pl