page0257

NAZWY TERENOWE

pierwotnymi jednoskładnikowymi i bardzo wyrazista nad eliptycznymi. W tworzeniu derywatów toponimicznych wyspecjalizowały się formanty -ka, ~(ow)izna, w pewnym stopniu także -ak, -niak, -ik, -nik.

Nazewnictwo południowego obszaru Polski, terenów górskich i pogórza, ilustruje między innymi mikrotoponimia ziemi sądeckiej (Pawłowski 1984). Pogórze z małymi wyjątkami cechuje pewne ubóstwo nazw tereńowych, tereny górskie natomiast — charakterystyczna obfitość tworów nazewniczycb, dawnych i żywych.

Najstarsze, zachowane w zapisach ksiąg sądowych i map katastralnych, nazwy polan górskich oraz ról, czyli łanów, występujących we wsiach zakładanych na prawie magdeburskim lub wołoskim, obrazują także skład etniczny pierwotnych mieszkańców tych okolic, również na południowo--wschodnim obszarze połemkowskim. Są to głownie nazwy o charakterze dzierżawczym, tworzące dawniej typ podstawowy, nadrzędny wobec topograficznego i czterokrotnie bogatszy ilościowo od kulturowego. W urabianiu tych nazw uczestniczył najczęściej formant -owska (.Dudzikowska, Janoszowska), popularny zwłaszcza w dawnych wsiach łemkowskich, a także -ówka (Cempówka, Kościelnikówka) — na całym obszarze Sądecczyzny, zwłaszcza na terenie rdzennie polskim, -owa (Biskupowa, Kozubowa).

W żywych nazwach współczesnych typ ten zajmuje dopiero trzecie miejsce, choć kształtowany jest w procesach nazwotwórczych niemal równorzędnie z nazwami kulturowymi; obydwa rodzaje mikrotoponi-mów współczesnych zdominowane są przez nazwy z motywacją topograficzną (w następujących proporcjach ilościowych: 1160 : 360 : 340 nazw). W zasobie łączącym nazwy żywe (55%) i zaginione (45%) nazwy topograficzne zajmują pozycję naczelną (43%), ze znaczną przewagą nad dzierżawczymi (27%) i kulturowymi (14%).

Ze względu na przewagę kategorii posesywnej w nazwach dawnych podstawowymi strukturami są tu sufiksalne derywaty toponimiczne (50%); drugą część zasobu wypełniają różnego pochodzenia (ogólnopolskie, gwarowe, zapożyczone) apelatywy z funkcją toponimiczną (Beskid, Chełm, Czerszla // Cyrchla, Czerteż, lspy, fawor, Kiczora, Łąkta, Młaka, Nart, Ostrew, Skotnica, Wądoły; 19%), a także dwuskładnikowe nazwy zestawieniowe (Sucha Kamionka, Trześniowy Groń; 13%) i równorzędne frekwencyjnie twory przyimkowe (Klin pod Radziejową, Na Blichu, Na Cis, Pod Kotelniczym Potokiem, Za Góralem, Za Makowisko; 13%). Jako typowe dla nazw pól zachowały się w lokalnym systemie struktury eliptyczne.

Charakterystycznym zjawiskiem jest zanikanie na Sądecczyźnie — poza nazwami ról — także innych nazw, które w dużej liczbie utrzy-

253