page0414

406

Rozwój jestestw żyjących

wszystkich następnych generacyj jestestw żyjących, i trapiony z tego powodu wyrzutami sumienia, wystąpił przeciw temu, czego przedtem tak gorliwie i skutecznie bronił. Nie zdołał jednak zniweczyć dzieła, do utrwalenia którego sam tak wiele się przyłożył, i dowiódł tylko na sobie jeden, raz więcej, jak niekiedy nawet znakomici bads.cze przyrody kv swej zgrzybiałej starości, osłabiającej ich mózg, zostając pod wpływem uczuć odzywających się z wieku dziecięcego, biorących górę nad duchowemi władzami, a przytem naciskani tą lub ową obawą, wypierają się prawd choćby najwidoczniejszych, które głosili niedawno przedte m, w wieku swej męzkiej czerstwości. Zresztą, niech to będzie cieniom wszystkich podobnych na pociechę, a żyjącym na naukę, że równie jak się nie ziściły obawy i nie wynikły przewidywane przez Hallera zgubne skutki z poznania prawdziwego rozradzania się jestestw' żyjących, zwanego epigenezą, tak też i odkrycie każdej innej prawdy, wszelkie spożycie owocu wiedzy, chociaż może wprawdzie w mózgach pojedynczych, nieuorosłych i słabych, wywołać niekiedy zamięszahie, wychodzi jednak zawsze na pożytek całej ludzkości, opierającej się na nierównie silniejszych podstawach, niż są wszystkie porządki sztuczne, wymyślone a priori przez umysły ludzkie. Nie wiemy, czy epigenezą w rzeczy samej swem objawieniem się nie zachwiała kogoś tam w jego indywidualnej wierze, co zresztą tern łatwiej być mogło, gdy zagorzali obrońcy upadającej dawnej nauki tak zaczęli na nią krzyczeć, jak pospolicie krzyczy spłoszona drużyna pasterska na pojawiającego się wśród jej owieczek mniemanego wólka; to jednak pewna, że po dzvś dzień tak się wszyscy oswoili z tym jedynie prawdziwym sposobem rozradzania jestestw żyjących, który się już stał pewnikiem nauki, ułatwiającym niezmiernie zrozumienie rozwoju tychże jestestw, i tak się on wszystkim ze względu na dogmata wiary wydaje być niewinnym, iż nawet trudno pojąć, jakim sposobem mógłby on ubliżać dziełu stworzenia lub dla ludzkości szkodliwe sprowadzać skutki. Zanim przystąpimy do więcej szczegółowego rozwoju roślin i zwierząt, zastanówmy się pierwej w ogóle nad sposobem rozwoju wchodzących w ich skład zorganizowanych pierwocin, zwcnych komórkami, i całych organizmów-, równie jak nad niektóremi we-wnętrznemi i zewuiętrznemi warunkami tegoż rozwoju. Już IIarvey dowodząc wykształcenia się nowych jestestw z podobnych sobie, postawił za pewnik: omne vivum ex ovo, co później Virchow, na zasadzie cudzych i własnych spostrzeżeń, zamienił na inne dokładniej rzecz określające, owo znane: omnis celW lida e cellula. Wprawdzie dostrzeżono w narzędziach rozrodczych niektórych roślin, w'śród zarodliny zarodka pojawianie się pecherzykowatych tworów, podobnych do komórek; jednak jeszcze ostatecznie nierozstrzygnięto, czy tu ma miejsce rzeczywiście samorodne powstawanie komórek, czy też to są raczej tylko przez powiększenie uwydatnione już przedtem istniejące twory i czy te istotnie posiadają wszystkie wybitne cechy komórki, to jest osłonkę, zawartość, jądro i jąderko i ruch wśródkomórkowy. Komórki tedy rozmnażają się najprawdopodobniej tylko przez dzielenie się juz istniejących komórek, każdej na dwie, a z tych dwóch każdej znowu na dwie i t. d W niektórych roślinach dostreżono także podziały komórk na wiecej, mianowicie na cztery nowe komórki. Podział komórki bywa zapowiedziany przez pojawienie się paskowate-go zwężenia, jakby przewiązania na obwodzie jądra i stiany komór i postępującego coraz dalej aż do zupełnego rozdzielenia się dawnej komórki na dwie nowe. Takie zwężenie otrzymać także można sztucznie, podając komórkę pod wpływ zwyczajnych podniet, mianowicie podniety elektrycznej, i mogłoby ono