page0425

Rozwój Jestestw żyjących    417

nie podobna nam tutaj z powodu obszemości przedmiotu szczegółowo wykazać; nadmieniamy to tylko, że i rozwój zwierzęcia, powstającego z jaja podobnie jak rośliny i zbliżających się do niej zwierząt nie przemawia wcale za obecnością jakiejś według naprzód powziętego planu działającej siły żywotnej. Albowiem nie ma tu nawet i takiego pojawienia się nowego jestestwa w miniaturce we wszystkich od razu jego częściach, jak się pojawia kryształ, powstający w roz-czynie jakiejś soli, gdzie więc przeważa więcej określona siła, ale jest jakby pewne mozolne pasowanie się rozwijającego się organizmu z najróżnorodniej-jzemi wpływami. Jakoż podział żółtka jest wynikiem kurczenia się jego, a na zbieranie się powstających ztąd komórek w pęcherzyk zarodkowy (blastoder-ma), na różne wgięcia i wygięcia tegoż,, na wyróżnienie i blaszkowaty podział jego ścian, na zbliżanie się do siebie części i tworzenie jam wpływa swem parciem wsiąkający do wnętrza osłonki żółtkowej płyn surowiczy. Tak między innemi jest z pewnością wiadome, że sznurek pępkowy ze swemi naczyniami i łożysko są winne swoje powstanie pęcherzykowi moczowemu (allantois), rózciągnionemu przez zbierający się w nim płyn, pochodzący z ciałek Wolf a, które dopełniwszy pośrednio tej czynności, znikają, a na ich miejsce i częścią nawet z nich samych wykształcają się organa moczowe i płciowe. Otóż tedy tworzą się i znikają organa przechodowe; prócz tego zamykają się otwory, które później zostają otwarte, i powstają otwory, które następnie mają być zamknięte A więc tyle tu próżnej pracy, niepewności, jakby próbowania, posuwania się zbytecznego, i cofania się w tył, tyle przypadkowości, jak tego dowodzą między innemi rodzące się potwory, których przecież na karb jakichś figlów siły żywotnej liczyć niepodobna; tyle zresztą zależności w rozwoju jednego organu od drugiego, że także i organizm zw erzęcy należy raczej uważać za ślepy, chociaż konieczny wypadek współdziałania właściwości odnoszącej się do organizacyi i składu pierwszego zarodka, wzajemnego oddziaływania na siebie wytwarzających się pojedynczych części i wpływów zewnętrznych, jak za utwór jakiejś niezależnej siły żywotnej. Po tych ogólnych uwagach, tyczących się rozwoju wszystkich zwierząt, zastanówmy się jeszcze pokrótce nieco nad pojedyńczemi ich działami. Okrąglaki czyli zwierzokrzewy kuliste, obejmujące korzenionogi i wymoczki, dają się mniej-więcej w swej budowie i w^r swym rozwoju odnieść do komórki. Promieniaki przedstawiają w swym początkowym rozwoju wielkie podobieństwo do niektórych okrąglaków, mianowicie wymoczków', potem dopiero wykształcają się u nich promienisto naokoło jednej osi pojedyncze, do siebie podobne, odcinki ich ciała. Robaki, których płód bywa z początku mniej lub więcej kulisty, wydłużają się następnie, przedstawiając w dalszym swym rozwoju dwie symetryczne połowy boczne i poprzeczny podział. Z mięczaków jedne przedstawiają promieniste, inne posiadają symetryczne boczne, a jeszcze inne zupełnie niesymetryczne rozmieszczenie swych organów; wszystkie zaś rozmnażają się przez zarodki czyli jaja wytwarzające się u jednych wewnątrz, u innych zewnątrz macierzystego ciała. Głowoplawy, jako wykształcające się z jednej tylko części żółtka, obejmują część jego pozosałą, przytykającą w worku żółtkowym od przodu do ich głowy, swemi organami ruchu, zwanemi ramionami; mają one zresztą ciało symetryczne. U sławowatych i kręgowych, jako wykształcających się również z jednej części żółtka, gdy druga zawarta w worku żółtkowym przytyka albo do strony grzbietowej, jak u pierwszych, albo do strony brzuchowej, jak Jto ma miejsce u drugich; organa ich są stosownie do tego odmiennie rozmieszczone. Gdy więc u pierwszych serce wraz z głównemi naczyniaini znajduje się po

ENCYKLOPmDYJA TOM XXIL    27