page0487

PROBLEMY POPRAWNOŚCI NAZW. POLITYKA NAZEWNICZA

typu odapelatywnego) albo noszonych także przez osoby skompromitowane, nieakceptowane społecznie; dotyczy to również nazwisk obcych, zwłaszcza o trudnej wymowie i pisowni.

We wspomnianej wyżej ustawie o zmianie nazwisk (Dz. U. 1963, nr 59, poz. 328) w art. 2.1. czytamy, że „wniosek o zmianę nazwiska podlega uwzględnieniu, jeśli jest uzasadniony ważnymi względami"; w art. 22. są wymienione szczegółowo takie przypadki. Dotyczą one sytuacji, gdy nazwisko jest: „1. ośmieszające lub nie licujące z godnością człowieka; 2. o brzmieniu niepolskim; 3. mające postać imienia".

Ustawodawca przewidział również sytuację, w której „wnioskodawca chce zmienić swoje oficjalne nazwisko na takie, którego od wielu lat używa".

Oto autentyczne przykłady nazwisk interpretowanych przez nosicieli jako ośmieszające i jako takie zmienionych: Żołądek na Żądkowski, Brzuszek na Branecki, Karaluch na Kacprzak, Szczur na Klonowski, Cieloch na Celowski, Świniarski na Winiarski, Śledź na Sypniewski, Guz na Rudnicki, Łakomy na Landowski, Wlazło na Włazowska, Kutas na Kotas, Gać na Gaczewski.

Zaraz po 1945 r. wiele próśb o zmianę nazwiska wpływało od osób pochodzenia niemieckiego i żydowskiego, np. Briick zmieniono na Bryk, Btihl na Bilewski, Glaser na Granicki, Griinbaum i Griingras na Zieliński (Bubak 1982).

Zmieniano też nazwiska równe imionom, np. Fryc na Frycowski, Bartos na Żarski czy Bolek na Bolecki (Bubak 1982).

Językowa poprawność związana jest z brzmieniem, pisownią i odmianą nazwisk, a także z derywacją słowotwórczą (formy odojcowskie dzieci i odmężowskie kobiet). Odpowiednie normy znajdują się w słownikach (np. „Słownik poprawnej polszczyzny", PWN, Warszawa 1973; „Słownik ortograficzny języka polskiego", PWN, Warszawa 1975 i wydania następne), poradnikach językowych i pismach językoznawczych (zob. „Bibliografia onomastyki polskiej" — „Zagadnienia poprawnościowe").

Polskie prawo dopuszcza posługiwanie się nazwiskiem w oryginalnej formie zapisu, np. ze znakami diakrytycznymi oddającymi wymowę obcą językowi polskiemu (Patzold, Popkę, Purschel, Merimee, Petófi itp.) lub z literami nie używanymi w polskiej pisowni (Quass, Decaux, Vigny). Nazwiskom obcym w systemie języka polskiego poświęcona jest książka I. Bartmiiiskiej i J. Bartmińskiego (1981). Czytelnik znajdzie tu wskazówki dotyczące odmiany i pisowni takich nazwisk, a także dopuszczalnych stopni adaptacji obcych dźwięków do polskiego systemu fonetycznego.

483