tpn 1 22489701

280 GEOGRAFIA FIZYCZNA ZIEM POLSKCIH

wraz ze śryżem, zbija się w pokrywę lodową: rzeka ścina się, a pokrywa z czasem znacznie grubnieje. Pokrywa lodowa ustala się dopiero po dłuższem trwaniu temperatury powietrza poniżej 0°. Według dośw iadczeń Ry kacze w’a:

pokrywają się lodem kanały po dniach 12, potoki 17, rzeki 23, jeziora 16,

pozbywają się lodu kanały po dniach 12, potoki 12, rzeki 13, jeziora 29, po przekroczeniu 0° yv^t temperaturze powietrza. Pokrywa lodowa trwa przeciętnie na Wisełce 108 dni, na Wiśle średniej 113, a na dolnej 120 dni, na zachodzie (Odra) krócej, a na wschodzie dłużej (Niemen, 130 dni). Grubość pokrywy na rzekach dochodzi do 40—70 cm.

§ 45. Ruszenie lodów. Powodzie zatorowe. Lód podniesiony przez wody topniejącego śniegu na wiosnę, łamie się i wtedy rozpoczyna się wspaniałe zjawisko ruszenia lodów: bryły lodu spiętrzone w nieładzie i ściśnięte poruszają się powoli, lecz z wielkim hukiem w dół. W normalnem łożysku, wolnem od zakrętów i zwężeń pochód lodu odbywa się spokojnie; na miejscu silnych zwężeń lub zakrętów, ław piaszczystych lub martwych odnóg, tworzą się zatory, masa lodu zbija się na 10 i więcej km długości i tamuje odpływ. Zatory lodowe powtarzają się corocznie na tych samych, predysponowanych miejscach. Jeżeli ruszenie lodów' rozpoczyna się przy wysokim stanie wody, to lód zwykle spływ^ra nie tworząc zatorów; większe zatory tworzą się przedewszystkiem przy niskim stanie wody. Sztucznie usuwa się niebezpieczeństw'0 zatorów rozsadzaniem pokrywy lodowej dynamitem (Niepołomice, Zawichost, Warszawa), lub łamaniem jej zapomocą okrętów budowanych umyślnie w tym celu (Dolna Wisła). Jeżeli nie uda się uczynić tego na czas, wysokie w^rody wiosenne gromadzą się powyżej zatorów i wywołują powodzie zatorowe, tern groźniejsze, że roztopy wiosenne zw'ykle następują nagle. Karpackie rzeki przyczyniają się w małej mierze do tych powodzi, gdyż w^r górach śnieg utrzymuje się dłużej. Na nizinie wiosna postępuje z południa na północ; skutkiem tego wody wiosenne południowych okolic tamują zatory lodowe, istniejące jeszcze na północy. Dlatego na Żuławach zdarzają się największe powodzie na obszarach ziem polskich (w r. 1883 W'ynosił wodostan w' Malborgu -J- 10 m, równocześnie ciepłota w Podkarpaciu -f- 4 do 7°, w dolinie dolnej Wisły — 20°). Szczególnie długo zachowuje się okrywa lodowa w Zalewach; dlatego niebezpieczeństwa powodzi jest największe nad Nogatem i nad dolnym Niemnem.

§ 46. Powodzie powodowane przez wiatry. Dolne biegi Odry, Wisły, Pregoły i Niemna doznają jeszcze innych powodzi: pod na-porem silnych wiatrów północno-zachodnich wody tych rzek nie mogąc wypłynąć do zalewów, podnoszą się. Wskutek tego wmdy zalewają