tpn 1 22481901

STEFAN RfDNICKi: MORZE BAŁTYCKIE ) MORZE CZARNE 301

ku wschodowi wybrzeże staje się znów niskiem i pjaszczystem, ale u brzegów Finlandyi zmienia się nagle w typowe wybrzeże »skja-rowe« typu szwedzkiego. Chmury wysepek i raf otaczają granitowe, skaliste i poszarpane wybrzeże Ten typ panuje na całem wybrzeżu Finlandyi i Szwecyi północnej i środkowej. Wybrzeża tych okolic już w XVIII wieku zwróciły na siebie uwagę ogólną ustawicznem i bardzo szybkiem podnoszeniem się lądu. Podnoszenie to jest w różnych miejscach różne; w Halló np. wyniosło w latach 1852 — 1875 81 cm.

Morze Bałtyckie mimo znacznego obszaru (406 720 krn²) należy do bardzo płytkich mórz tz. panwiowych. Średnia głębokość jego wynosi według Krummla tylko 55 m (wedł. Karstensa 70 m, Murraya 100 mi, objętość tylko 22.360 km³. Ze względu na ukształtowanie dna morskiego możemy morze Bałtyckie podzielić na cztery części: 1) Kat-tegat z Sundem, 2) Morze Bełtów aż po próg darski, 3) właściwy Bałtyk z zatoką fińską, 4) zatoka botnicka, Kattegat tylko w północnej swej części u brzegów szwedzkich głębszy jest nad 100 m, zresztą głębokość jego wynosi tylko 10—10 m. Morze Bełtów nie przekracza memal nigdzie 30 m, Sand dochodzi w południowej swej częśc: tylko do 8 m głębokości. Poza 18 m głębokim progiem darskim zaczyna się właściwy Bałtyk, składający się z kilku większych i mniejszych kotlin np. na północ od Rugii (55 m), na zachód od Bornholmu (105 m), w zatoce gdańskiej (109 m), na wschód od Gotlandyi (249 m), koło wysp Alandzkich (244 m). Największa głębia znajduje się na północny zachód od wyspy Gotska Sando w kotłowałem zagłębiu i wynosi 463 m. Wogóle dno morza Bałtyckiego mimo ubóstwa form morfologicznych odznacza się nierównością. Składają dno prawie wyłącznie osady lodowcowe, ustawicznie rozmywane przez fale. Wskutek rozmywania gliny morenow⁷ej powstają ogromne wały, złożone z wielkich głazów narzutowych, okalających brzegi. W większem oddaleniu od brzegu zalega dno morza drobnoziarnisty piasek, a dalej glina i muł. Ale i tutaj nie brak większych i mniejszych głazów⁷, które pod wypływem fal odbywają wędrówki po dnie, napełniają wkrótce kadłuby rozbitych okrętów i przybijają często do brzegów. (Np. dw^ra ogromne głazy 80 i 150 tonn wagi, które przybiły do brzegów zatoki fińskiej). Dzisiejsze osady na dnie morza Bałtyckiego odznaczają się wielkim brakiem składników wapiennych, dawmiejsze, głębiej leżące, są natomiast bardzo w nie bogate.

Zasolenie wody morza Bałtyckiego jest stosunkowo nieznaczne z przyczyny wielkiego dopływu słodkiej wody z rzek, względnie z powodu niewielkiego parowania. Wskutek tego wysłodzona w⁷oda bałtycka płynie górą cieśninami do morza Niemieckiego, dołem natomiast wciska się w Bałtyk słona woda oceanu. Przeważające wiatry