tpn 1 22482301

STEFAN RUDNICKK MORZE BAŁTYCKIE 1 MORZE CZARNE 305

Arktyczna fauna tego morza (Yoldia arctica) wskazuje, źe było ono w poprzek Finlandyi połączone z oceanem Lodowatym i źe klimat ówczesny był zimny. To morze, zwane »Yoldiowem«, obejmowało cały Bałtyk z wyjątkiem pokrytej jeszcze lodowcem zatoki botnickiej, i zalewając Skandynawię do 200 m głęboko, łączyło się wpoprzek południowej Szwecyi szerokim kanałem z Atlantykiem. Polodowcowa epoka przyniosła obszarowi bałtyckiemu znaczne podniesienie. Skandynawia połączyła się z Jutlandyą i przez Finlandyę z Europą wschodnią, a na miejscu Bałtyku zjawiło się ogromne jezioro słodkowodne zwane »Ancylusowem« (od charakterystycznego dla jego fauny ślimaka Ancylus lacustris). Jego odpływy szły przez dzisiejsze Bełty. Po tej cieplejszej epoce nastąpiło ponowne obniżenie krajów bałtyckich. Wody Atlantyku, zamieniając doliny rzek ancylusowych z cieśniny, przedarły związek Skandynawii z Jutlandyą i zmieniły Bałtyk w półsłone jezioro »Litorinowe« (od ślimaka Litorina litorea), które zalało nawet część północno-niemieckiego niżu. Stało się to według Germna około 600 r. p. Chr., gdy klimat krajów nadbałtyckich był

0    2° cieplejszy od dzisiejszego (Brógger). W jeszcze nowszych czasach- nastąpiło znów nieznaczne podniesienie brzegów bałtyckich. (Okres »Myowy« z nieznacznem ochłodzeniem klimatu).

Próby wyjaśnienia dawnych wahań poziomu Bałtyku były bardzo liczne. Jamieson (1865) sądził, źe pod ciężarem lodowców ląd się obniżył, po ich ustąpieniu podniósł. Penck (1882) twierdził, że lokalne przyciąganie lodowca wywołało podniesienie poziomu morza o 200 m. Rudzki (1899) obliczył, źe u krawędzi czaszy lodowej 2000 m grubej, po 60° szerokości, morze podniosłoby się tylko o 54 m; przy równoczesnem zamrożeniu obu biegunów nawet obniżyłoby swój poziom tylko o 100 m (pod 60° szerokości). Po ustąpieniu lodów morze wróciłoby do dawnego poziomu. Według Drygalskiego (1889) lądolody oziębiły skorupę ziemi pod sobą; nastąpiło skurczenie

1    obniżenie lądu. Po ustąpieniu lodów skorupa podniosła się wskutek wyższej swej temperatury (według Badoureau o 229 m przy 3° podwyżki temperatury). Dzisiejsze podnoszenie się brzegów Szwecyi i Finlandyi tłómaczył Suez powolnem opróżnianiem się Bałtyku. Ale Briickner (1891) wykazał, źe poziom morza obniża się tylko u szwedzkich i fińskich wybrzeży, u południowych nie, a Sieger (1898 udowodnił, źe obniżanie się poziomu Bałtyku jest najmniejsze na środku morza, a zwiększa się ku brzegom. Możemy więc z wszelką pewnością przyjąć, że u wybrzeży szwedzkich i fińskich skorupa ziemi obecnie pow^Toli się podnosi.

Morze Czarne (450.000 km²) jest drugorzędnem morzem śród-ziemnem, należącem do oceanu Atlantyckiego przez morze romańskie,

Encyklopedya polska I.    20