WA308�7 II5947 NAUKA O LUDACH116 I

100

Kto jednak co do pierwszych początków mowy do jasnego pojęcia dojść pragnie, tego musimy przedewszystkiśm ostrzedz, że go wszelkie w tym celu porównania na podstawie obecnych zasobów mowy tylko w błąd wprowadzić muszą, Potrzebujemy się jedynie o kilka wieków w tył cofnąć i zwrócić uwagę na ówczesne nazwy wielu miejscowości, aby się przekonać, jak często aż do złudzenia i niepo-znania się zmieniły )h Przez to dochodzimy do tój ważnój zasady, że myśl nie wiąże się wcale ściśle z pewną gromadą brzmień, lecz w obrębie tejże samej językowej dziedziny nieznacznie je porzuca, a nawetna inne gromady brzmień przechodzi.

Ta niezawisłość myśli od swego wyrażenia brzmieniami zbija owe często stawiane twierdzenie, że możemy myśleć jedynie wyrazami, wewnętrznie, w myśliiwymawianemi. Owszem, myślenie bezwyrazowe towarzyszy wszelkim naszym domowym czynnościom. Wreszcie muzyk buduje swe twory z rytmicznego szeregu dźwięków, malarz obiera sobie farby dla wyrażenia, swego usposobienia lub myśli, rzeźbiarz postać ludzką, budowniczy linie i płaszczyzny, geometra granice przestrzeni a matematyk ilości czyli liczby. Gdyby zaś mowa była ścisłem i koniecznym ucieleśnieniem myśli brzmieniami, to jedna i ta sama myśl musiałaby się zawsze i wszędzie przez jedne i te same brznnema nam objawiać.

Musimy więc zetknięcie się pe.wnśj myśli z pewną gromadą brzmień uważać za coś przemijającego. Badacze mowy, którzy rozwój indo-europejskich języków tak daleko w tył śledzili, jak daleko na to zezwalały ich dokumenty i pomniki, zdołali w końcu pewien zasób pierwiastków zebrać, który nam za najdawniejszy osięgnąć dający się materyał do badania mowy uważać należy. A jednak nie mamy najmniejszej pewności, że owe pierwiastki stanowią rdzeń pierwotny; owszem, musimy przypuścić, że i one już zmianom brzmieniowym ule-

¹) Autor przytacza kilka nazw niemieckich miejscowości, które dla naszego czytelnika nie wiele przedstawiają zajęcia. Lecz i w prowincyjach polskich taka zmiana nazw w ciągu wieków widzieć się daje. I tak, w W.Ks. Poznańskiem jest wieś Rze-szotarzewo, która pierwotnie Rostarzewo się zwała; druga Rzewandowo, zowiąca się niegdyś Rzymanchowo; w Galicyi jest miasteczko Wielkie Mosty, które dawniej Au-gusiowo się nazywało. Dawniej wyraz rzecz oznaczał coś wyrzeczonego, dziś oznacza przedmiot; dawniej pannę zwal: dziewka, dziś ten wyraz służy do nazwania sługi; wyraz k obi eta był w XVI wieku jeszcze obelgą (zob. Marcin Bielski: Sejm niewieści, 1595, str. 4), dziś nikogo nie razi; rok oznaczał niegdyś termin, a dziś oznacza przeciąg czasu, który niegdyś zwano lato i t. d. P. T.

http://rcin.org.pl