WA308�7 II5947 NAUKA O LUDACH585 I

569

który promienie słońca pionowo padają, a deszcze międzyzwrotniko-we go zraszają, jest krajem leśnym i zbożowym, ludność może być zbitszą, a forma rządu jest ściśle absolutną. Wielkie państwa i wielkie miasta powstają i nikną szybko na przemian, gdyż każdy despotyzm trwa tylko tak długo, jak długo trwa dzielność rządzącego, a ta przechodzi rzadko dziedzicznie na drugie pokolenie, a jeszcze rzadzićj na trzecie. Prócz tego zagraża wielożeństwo bezpieczeństwu następstwa tronu i wyradza ciągłe roszczenia i wojny. U wszystkich prawdziwych Murzynów spotykamy albo surowy kult zwierząt i fetyszów, albo też islam.

Południowa Afryka, jak daleko dotąd zbadaną została, przedstawia płasko wzgórze o brzegach podniesionych od strony obu oceanów. Ona znajduje się w strefie wiatrów stałych (passatów) z porą deszczową zmienną, nie posiada więc wiele lasów bardziój rozległych, lecz raczćj step z rozrzuconemi kępami drzew. Tam więc istnieje głównie chow bydła, mniej zaS rolnictwo. Z tego też powodu mieszkające tam ludy posiadają mnićj spójny społeczny układ, lecz więcój luźny, jak wszyscy nomadzi. Kraal zastępuje tam zwykle wieś na palach, albo też miasta, właściwe Sudanowi. Na despotach, panujących nad zna-cznemi obszarami, lecz krótko, w południowe., Afryce wprawdzie nie brak, pomimo to nie posiada ona nieprzerwanego ciągu swych dziejów, jakim się ludy murzyńskie na południu Sahary poszczycić mogą.

Kult fetyszów w środkowej Afryce, cześć przodków u ludów Bantu, praktyki ich szamanów i sądy boże zajmowały nas już poprzednio w innem miejscu ‘). Mieliśmy również sposobność wspomnieć i o tśm z pochwałą, że Kafirowie składają okupy piemężne swym władzeom. Tutaj musimy jeszcze dodać, że z wszystkich ludów na wpół kulturowych Murzyni najtroskliwiej prawo cywilne wypielęgnowali. Afrykańskie sprawy sądowe ściągają tak licznie słuchaczy jak u nas dramat, i nie można im zarzucić braku dramatycznej siły, albo też spornym stronom braku wymowy lub przebiegłości ²). Murzyni Bantu umieją po mistrzowsku zmieszać przeciwnika przez pytania podrzędne i pcboczne³). Wszak biskup Colens w Natal upewniał, że dopiero zarzuty jego kafirskich uczni obudziły w nim wątpliwości co do dziejów stworzenia, przez Mojżesza podanych. W sprawach cywilnych można przeciw wy-

9 zob. powyż. str. 241, 257, 262.

²) C a s a 1 i s, Les Bassoutos. Paris 1859. str. 242. Ausland, 1863, str. 1044.

http://rcin.org.pl