258

258 Epoka osmańska

Z kolei Murtada az-Zabidi poprosił młodszego uczonego Abd ar-Rah-mana ai-Dżabartiego (1753-1825), by dopomógł mu zgromadzić materiał biograficzny. To spowodowało, że ten zajął się pisaniem historii; w odpowiednim czasie miał on stworzyć ostatnią wielką kronikę w tradycyjnym stylu, obejmującą nie tylko wydarzenia polityczne, ale również życiorysy uczonych i słynnych mężów.

Również w świecie szyickim rozwijały się tradycje poważnej nauki, ale między uczonymi istniały ostre podziały. Przez cały niemal wiek w świętych miastach dominowała szkoła myśli achbaiyckiej. Jednak pod koniec tego wieku pod wpływem dwóch ważnych uczonych: Muhammada Bakira al-Bihbihaniego (zm. 1791) oraz Dżafara Kaszifa al-Ghity (ok. 1741-1812) nastąpiło odrodzenie szkoły usulickiej. Dzięki poparciu lokalnych władców w Iraku i Iranie, dla których elastyczność tej formacji okazała się przydatna, usulizm stał się ponownie szkołą dominującą. Achbaiyzm pozostał jednak silny w niektórych rejonach nad Zatoką. Pod koniec wieku zarówno usulici, jak i achbaryci musieli stawić czoło nowemu wyzwaniu: szajchijji, która wyrosła z mistycznej tradycji zajmującej się spirytualistyczną interpretacją świętych ksiąg - typową dla szyizmu. Ruch ten został potępiony przez dwie pozostałe szkoły i uznany za nie mieszczący się w granicach szyizmu imamickiego.

Nic nie wskazuje na to, by myśl sunnicka czy szyicka znajdowała się w tym okresie pod wpływami nowych idei powstających w Europie. Część syryjskich i libańskich księży, którzy nauczyli się łaciny, włoskiego i francuskiego znała teologię katolicką oraz europejską naukę tamtych czasów. Kilku z nich nauczało w Europie, stając się uczonymi europejskimi. Najsłynniejszym z nich był Jusuf As-Simani (Joseph Assemani, 1687-1768), maronita z Libanu, badacz syryjskich i arabskich rękopisów, bibliotekarz w Bibliotece Watykańskiej.

Świat islamu

Wszyscy ci, którzy wierzyli w islam i posługiwali się na co dzień językiem arabskim, niezależnie od tego, czy mieszkali w imperium osmańskim czy poza jego granicami, mieli ze sobą coś wspólnego, co było głębsze od podziałów politycznych lub udziału w interesach. W ich życiu, a także w życiu tych, którzy mówili po turecku, persku lub posługiwali się innymi językami obszaru islamu, istniało poczucie przynależności do trwałego i niewzruszonego świata stworzonego przez osobę proroka Mahometa w wyniku ostatecznego boskiego objawienia, świata wyrażającego się w różnych formach myślenia i działalności społecznej: Koranie, tradycjach Proroka, systemie prawa lub idealnych zachowań społecznych, zakonach sufickich zainteresowanych grobami swoich założycieli, szkołach, podróżach uczonych w poszukiwaniu nauki, krążeniu ksiąg, po-