248

248 Epoka osmańska

lub Alawidzi z oazy Tafilalt, zdołała zjednoczyć cały kraj dzięki politycznym zdolnościom i pomocy kilku arabskich plemion. Najpierw zjednoczyła wschód, gdzie przewodziła opozycji wobec rozszerzania się panowania osmańskiego, potem Fez i północ, a około roku 1670 centrum i południe. (Dynastia ta panuje w Maroku po dzień dzisiejszy).

Zapanowania jednego z pierwszych władców tej dynastii, Maulaja Ismafila (1672-1727), rząd ukształtował się w formie, w jakiej miał przetrwać aż do początku XX wieku: był to królewski dwór składający się w znacznej części z czarnych i innych niewolników pochodzących z południa, ministrów wywodzących się z głównych rodów w Fezie lub z plemion dżajszu, a także z armii europejskich neofitów, czarnych niewolników oraz plemion dżajszu z równin. Wspierały go miejskie podatki ściągane w razie potrzeby. Sułtan walczył z dwoma zagrożeniami: nieustanną obawą przed atakiem Hiszpanów lub Portugalczyków oraz przed ekspansją osmańską z Algieru. Dzięki swojej armii, religijnemu pochodzeniu władzy i skutecznemu stawianiu czoła takim niebezpieczeństwom, udało mu się na jakiś czas stworzyć władzę, która pozwoliła mu przesunąć równowagę między rządem a miastem na swoją korzyść, przez co mógł sprawować kontrolę polityczną nad znaczną częścią kraju.

Chrześcijański podbój Andaluzji zubożył cywilizację marokańską. Ostateczne wygnanie muzułmanów z Hiszpanii w XVII wieku przyczyniło się do powiększenia liczby andaluzyjskich przesiedleńców w miastach marokańskich. Nie przynosili oni jednak ze sobą kultury, która mogłaby wzbogacić Magh-reb. W tym samym czasie kontakty ze wschodnimi rejonami świata muzułmańskiego były ograniczone ze względu na odległości i barierę gór Atlasu. Niektórzy Marokańczycy rzeczywiście udawali się na wschód w celach handlowych lub z zamiarem odbycia pielgrzymki. Gromadzili się w oazie Tafilalt, skąd wzdłuż wybrzeży północno afrykańskich lub drogą morską docierali do Egiptu, gdzie przyłączali się do karawany pielgrzymów zbierających się w Kairze. Niektórzy z kupców tam właśnie się zatrzymywali, a uczeni podejmowali studia w meczetach i szkołach Kairu, Medyny lub Jerozolimy. Niektórzy z nich zostawali nauczycielami, zakładali rody uczonych; w Jerozolimie żyła rodzina Alamich, wywodząca się od uczonego i sufickiego nauczyciela z Dżabal Alam w północnym Maroku. Jednakże niewielu uczonych ze wschodu odwiedzało daleki zachód, by tam się osiedlać.

Kultura marokańska tego okresu miała zatem charakter specyficzny, ale i ograniczony. Niewielu było tu poetów i literatów, którzy zresztą niczym się nie wyróżniali. Rozwijały się jednak tradycje historiografii i biografii. W XVIII wieku Az-Zajjani (1734-ok. 1833), człowiek, który zajmował ważne stanowiska i wiele podróżował, napisał historię powszechną, pierwszą autorstwa Marokańczyka, wykazując się pewną znajomością dziejów europejskich i znacznie większą wiedzą dotyczącą historii Osmanów.