396

398 Wiek państw narodowych

państwo środków produkcji i kierowania nimi, równą dystrybucję dochodów dzięki systemowi podatkowemu i wreszcie zapewnienie opieki społecznej. Rosnąca siła tej idei po części brała się stąd, że odzwierciedlała to, co się działo gdzie indziej na świecie: znaczenie partii socjalistycznych i komunistycznych w Europie Zachodniej, coraz większe wpływy na świecie ZSRR i jego sojuszników, przejęcie władzy przez partię komunistyczną w Chinach, połączenie koncepcji nacjonalistycznych i socjalistycznych w programach niektórych partii sprawujących władzę w niepodległych od niedawna państwach Azji. Idea socjalistyczna zyskała szczególny wyraz w arabskiej formie marksizmu. Po raz kolejny źródłem tych idei był Egipt. Historycy zaczęli interpretować dzieje Egiptu w kategoriach marksistowskich; w rezultacie ruchy narodowe teraz jawiły się jako działania określonych klas realizujących swoje interesy. Socjalistyczną krytykę kultury egipskiej napisali Mahmud Amin al-AIim i Abd al-Azim Anis. Kultura, twierdzili, musi w pełni odzwierciedlać naturę społeczeństwa i sytuację, w jakiej się ono znajduje; literatura powinna dążyć do ukazania stosunków między jednostką a doświadczeniami jej społeczeństwa. Literatura uciekająca od tych doświadczeń jest pusta; dlatego też pisarstwo, które przedstawiało bur-żuazyjny nacjonalizm traci teraz swoje znaczenie. Nową twórczość winno się oceniać przez pryzmat tego, czy adekwatnie opisuje walkę z „hydrą imperializmu”, której istnienie cechuje życie w Egipcie, oraz czy ukazuje sytuację klasy robotniczej. W tym świetle ważne staje się zagadnienie środków wyrazu. Roz-dźwięk między treścią a sposobem jej wyrażenia jest oznaką ucieczki od rzeczywistości - twierdzili. Nadżib Mahfuz piszący o życiu ludu, lecz unikający mówionej arabszczyzny, ujawnia pewną alienację od prawdziwego życia.

Sposób włączania tych różnych elementów do ruchów ludowych był różny w różnych krajach. W Maghrebie okoliczności walki z panowaniem francuskim doprowadziły do powstania ruchów narodowych, które miały większe poparcie społeczne i lepiej były zorganizowane aniżeli podobne organizacje działające dalej na wschodzie. Od kiedy Francuzi przestali być zwykłym obcym rządem, stając się uprzywilejowaną grupą rezydentów sprawujących kontrolę nad bogactwami kraju, jedynym sposobem okazywania im sprzeciwu stało się ludowe powstanie, dobrze zorganizowane i sięgające głęboko na wieś poza miasta. Tunezja uzyskała niepodległość, a w nowym rządzie dominowali przedstawiciele związków zawodowych i partii Neo-Dustur; przewodziła im wykształcona elita, która swoimi korzeniami tkwiła głównie w małych miastach i wioskach Sahilu, a posiadała swoje filie w całym kraju. Podobnie było w Algierii: organizacją, która rozpoczęła powstanie przeciwko władzy francuskiej w 1954 roku - Front de Libćration Nationale (FLN, Front Wyzwolenia Narodowego) - kierowali głównie ludzie wywodzący się z mas ludowych, mający jednak za sobą wyszkolenie wojskowe. Front zyskał sobie poparcie we wszystkich warstwach społeczeństwa. Kiedy z siły rewolucyjnej przekształcił się w rząd, jego przywództwo