klsti216

242

L. MOSZYŃSKI: KULTURA LUDOWA

tflAN

miał być w owym czasie specyficznie słowiański. W tym samym lub, mówiąc ściślej, nie o wiele późniejszym okresie (900—1100 po Chr.) był on używany również w Szwecji. Znajdujemy go i śród zabytków przedhistorycznych z innych krajów (germańskich etc.). Dziś poza Skandynawją, Szwajcarją i niektóremi zakątkami zachodniej Europy spotykamy go z drugiej strony Słowiańszczyzny w Anatolji i na Kaukazie, dalej — w powszechnem, zdaje się, użyciu u Ugrofinów europejskich i syberyjskich, następnie u innych tubylców Syberji, a m. i. nawet u najdalej w północno-wschodnim kierunku wysuniętych Czukczów; wreszcie — co jest szczególnie ważne — u Japończyków. Czy ten typ wędrował z zachodu na wschód, czy odwrotnie — nie wiemy. Europejczycy zachodni zanieśli go zresztą do północnej Ameryki i do Meksyku.

248. Zasługuje na wzmiankę bogactwo kształtów omawianego tu krzesiwa. Niekiedy w znacznie od siebie oddalonych punktach pokazują się zupełnie identyczne rozwinięcia zasadniczego pomysłu. Tak np. dla podwójnie esowatych kabłączków krzesiwa ze wsi Berszty na Białorusi (fig. 214, 13) znajdujemy najbliższą analogję w Laponji. Jeśli w tym wypadku należy przypuszczać podobieństwo przypadkowe, wzgl. przejaw t. zw. konwergencji (to znaczy niezależnego, równoległego rozwoju), to w innych podobnych możnaby raczej myśleć

0    historycznych kulturalnych związkach. Tak np. oryginalne kształty rozszerzonego brzuśca jakie widzimy na krzesiwie z Naczy (fig. 214, 5), a poczęści i z Berszt (fig. 214, 13) powtarzają się w krzesiwach z Szwecji. Być może nie jest to zgodność przypadkowa, gdyż kultura ludowa północnej Białorusi nieraz wykazuje specjalne analogie dla kultury ludowej skandynawskiej. Ale podobnie rozszerzone brzuśce u krzesiw były niegdyś znane i gdzie indziej (porówn. tu zresztą i fig. 214, 16).

Obok dwukabłączkowych symetrycznych krzesiw zdarzają się

1    j ednokabłącz k o we (fig. 215, 2-5). Bardzo być może, że te ostatnie powstawały na tle pierwszych i przytem w różnych krajach niezależnie. W każdym razie dziś znajdujemy je jako domieszkę do omówionych wyżej tu i owdzie na Białorusi wschodniej, na Polesiu, w Bułgarji, Dalmacji, a poza tem na Węgrzech i u Niemców austriackich, na Łotwie, w Szwecji, wreszcie i na Kaukazie oraz w tureckiej Armenji. Ich prosty koniec miewa niekiedy na Białorusi odrębne przeznaczenie użytkowe, służąc do plecenia łapci. U niektórych krzesiw koniec ten zwija się w małą wolutę i na tej drodze powstaje krzesiwo dwukabłączkowe asymetryczne (fig. 215, 6), znane nam z Chorwacji, Styrji, Węgier etc.; okazy nieco podobne wykopywano z grobów ostjackich w zachodniej Syberji.

244. Typ ogniwkowy (fig. 215, 12), co do którego Nie-derle przypuszcza, że jest pochodzenia wschodniego, w czasach dzi-