klsti227

256

K. M.OSZYŃSSI: ŁULTUBA. LUDOWA SŁOWIAN

234. Żarna rotacyjne. Do-ńa Polica (okolica m. Split), Dalmacja. ZbNŹO, t. 9, r. 1904, str. 72, fig. 46.

235. Żarna rotacyjne z krótką rękojeścią. Podhorodce, pow. Skole. Karpaty ruskie (Polska). (Pod kadłubem żaren zaznacza się oparcie a dla wrzeciona). Wg rysunku B. Żyranika.

w stałem gnieździe, znajdującem się ponad centralnym otworem górnego kamienia. Takie udoskonalenie żaren spotykamy niemal powszechnie w krajach słowiańskich (zwłaszcza północnych) a poza tern wogóle w Europie i w niektórych krajach Azji, nie wyłączając krańcowego wschodu. Pierwszy krok w tym kierunku widzieć można np. na stepach turk-meńskich, gdzie kobiety, mielące ziarno na żarnach, umieszczają górny koniec znacznie wydłużonej rękojeści w powrozianym węźle, od którego w trzy strony biegną trzy końce sznura, uwiązane do przedmiotów stałych. W krajach, gdzie drzewa jest wszędzie poddostat-kiem, miejsce węzła t Sznura zastępuje rama z żerdzi lub bele-czek, mająca podobieństwo do szubienicy; w środku poziomej żerdzi tej szubienicy znajduje się wyrobione nawylot gniazdo dla górnego końca rękojeści żaren. Spotykamy się zresztą i z rozlicznemi innemi sposobami umocowania tej rękojeści (ob. np. fig. 238).

260. O ile oba ciężkie kamienie żaren leżą bezpośrednio na sobie, wtedy ziarno

musi być zawsze jednakowo miałko mielone i przytem zawsze na mąkę. By umożliwić mielenie mniej miałkie oraz śrutowanie etc. należy górny kamień uruchomić w ten sposób, żeby między nim a dolnym utworzyła się wolna przestrzeń, w której będzie się poruszało mielone ziarno. Osiągnięto ten cel za-pomocą koncepcji bardzo pomysłowej, choć jednocześnie bardzo prostej. feórny koniec pionowej osi przechodzącej nawylot przez środek dolnego kamienia nakryto poziomą mocną poprzeczką drewnianą lub metalową. Na tej poprzeczce, zwanej paprzycą, wsparto górny

236. 1. Główna część kadłuba żaren, używanych w środkowem Zagorju, Chorwacja, Muz. etn. w Zagrzebiu. — 2. To samo ze wsi Łazy, po w. Węgrów Mazowsze. Na obu rycinach opuszczono umocowanie wierzchołka rękojeści i oparcie wrzeciona oraz nogi, znajdujące się pod kadłubem. Rys. autor.