klsti416

445

ROZDZIAŁ 16. ODZIEŻ

karpackiej (§ 459). Tamże spotykamy kuse, obnażające górną część brzucha, koszule i u mężczyzn. Podobne noszą i Rusini węgierscy; nosili je około r. 1810 i nasi górale tatrzańscy. Po drugiej stronie Sło-waczyzny widzieć je można u Węgrów z okolic Balatonu, u mieszkańców niektórych okolic Serbochorwacji (np. u Czarnogórców) i t. d. Naogół w regjonie Karpat i wschodnich Alp pospolicie mamy do czynienia z mniej lub więcej krótkiemi koszulami męskiemi, a na znacznych przestrzeniach — także kobiecemi. Dodajmy nawiasowo, że i szlachta polska nosić miała niegdyś koszule, sięgające do pasa.

Dla koszuli Słowianie mają dwie główne nazwy: kośula i *sorka (skąd np. Wielkorus, soróćka). Pierwsza jest pośrednią lub bezpośrednią pożyczką z łaciny (jednak łacińska casula oznaczała „płaszcz z kapturem¹*). Druga znajduje się tylko u Słoweńców z jednej, zaś u wschodnich Słowian z drugiej strony i jest etymologicznie niejasna; prapokrewny dla niej wyraz spotykamy u Bałtów (lit. śarkas), gdzie ma znaczenie „sukmany, odzieży wogóle“; także Finowie-Suomi ten wyraz od swych sąsiadów zapożyczyli (fiń. sarka „grube sukno“).

403. Oprócz różnego rodzaju sukman i t. p., oraz prócz koszul, zasługuje tu jeszcze na uwagę odzież zwierzchnia w rodzaju płaszcza, czy sukmany, zaopatrzona w kaptur albo tak zwaną sukę, to jest bardzo wielki wyłóg, opadający na plecy. Kaptur przy płaszczach w kształcie peleryn oddawna był znany w południowej Europie. Znany jest i w Europie północnej oraz tu i owdzie w Azji. Na ziemiach słowiańskich przechował się też jako samodzielna odzież w postaci gugli, używanej (dziś już tylko podczas wesel) na Huculszczy-źnie. Przy płaszczach widujemy go w niektórych krajach Słowiańszczyzny południowej i północnej. Bardzo charakterystyczne są obszerne podobne do sukman płaszcze z kapturem, noszone donie-dawna przez północno-zachodnich Małorusinów; w kapturze wycięte bywały trzy otwory: na oczy i nos. Analogiczne kaptury miewali u swoich płaszczy i Małopolanie.

W Małopolsce widzieć też było można gdzie niegdzie (np. w okolicy Skalmierza) wyżej wspomniane suki. W formie bardzo typowej, z frendzlami u dolnego brzegu, są one używane przy szczególnie skrojonych sukmanach u Łemków i na Słowaczyźnie, a dalej na Węgrzech oraz u Chorwatów. U innych Słowian bałkańskich także spotykamy zbliżoną, ale krótszą odzież. Długi płaszcz, zaopatrzony w sukę, bywa używany i przez Wielkorusów, a także i przez kobiety czeremiskie. Celem suk jest ochrona głowy w czasie niepogody; ale często grają one tylko rolę ozdoby.

Wielkie kołnierze wykładane, w rodzaju suk, spotykamy po raz pierwszy już na płaskorzeźbach staroperskich. Przyczem starożytni Persowie nosili płaszcze zaopatrzone w takie kołnierze w sposób zu-