klszesz499

1592 [. MOSZYŃSKI:

tym, że obie wspomniane nazwy, towarzysząc sobie wiernie na całej przestrzeni występowania, rozmieszczone są li tylko na obszarze górskim włącznie z podgórskim i stosują się prawie bez wyjątku¹ do (bezleśnych oraz zalesionych) wzgórz i gór. Taki ich zasiąg (ob. fig. 392) niewątpliwie wskazywać może na tę czy inną odrębność zaludnienia, boć przecież i poza Karpatami czy Podkarpaciem nie brak wzgórz, które mogłyby być przez Słowian podobnie nazywane, podczas gdy w samej rzeczy noszą tylko imiona: Góra, Garb (wzgl.

Fig. 392. Rozmieszczenie nazw miejscowych Magura itp. oraz Kiczera itp. w Polsce południowej. Według brulionowej mapy wykonanej przez K. Grocha w proseminarium etnografii Słowian Uniw. Jag. sprawdziła ze źródłami i przerysowała J. Klimaszewska.

Horb²), Chełm, Bardo, Gózd³ etc. Jakoż zgodnie z powyższym wnioskiem Magura jest bezsprzecznie pochodzenia wołoskiego (cf. rum. ma guru⁴ 'wzgórze’). O Kie z orze musiałbym tu mówić obszerniej, na co jednak nie ma miejsca; ograniczam się więc do stwierdzenia, że z całą niemal pewnością jest ona słowiańskim, dokładnym co do znaczenia odpowiednikiem Magury; pierwotny bowiem jej sens, jak i sens Magury, jest: 'mniej lub więcej kopiasty (nie ostry, ani skalisty) pagórek, wzgórze czy góra’ albo, oddając to samo zupełnie krótko, 'wyniosłość o tępym szczycie ^v.

Wiele uwagi poświęca wołoskim i innym, np. (fikcyjnym) albańskim nomenklaturom karpackim jeden z nowszych uczonych słowiańskich. Autor ten odwraca jednakowoż dotychczasowe podejście do podobnych zagadnień, ustalone na przełomie wieku XIX i XX. Do dni ostatnich mianowicie na pierwszym planie stawiano w takich razach językową stronę zagadnienia w najszerszym rozumieniu tych słów. Autor, o jakim mowa, nie mający zresztą co prawda nic wspólnego z językoznawstwem, przesunął ją niejako na plan ostatni. Toteż jego (albańskie i inne) etymologie są z językoznawczego punktu widzenia nie do przyjęcia; takich bowiem i tym podobnych zestawień można, jak od dawna wiadomo, wysuwać setki w najprzeróżniejszych kierunkach. Wystarczy bodaj pierwszy zaraz z przykładów przytoczonych przez wspomnianego badacza w r. 1938, by dosadnie zilustrować wartość jego tłumaczeń: „Tak nazwa osady w pow. sanockim Kulaszne wiąże się z alb. kullose 'Weideplatz’“. Otóż wbrew temu twierdzeniu można wskazać: po pierwsze — na istnienie daleko od Karpat, w byłej Kongresówce i w Poznańskiem, licznych nazw Kulasz e, Kulaszewo, Kulesze, Kuleszewo, Kuleszyn; po wtóre — na istnienie m. i. z dala od Karpat śród, Polaków i Słowian wschodnich pospolitych nazwisk Kułeś, Kulis, Kulesza, Ku 1 eśev, Kulćśović, Kułeś i n; po trzecie — na zupełnie jasną etymologię tych nazw (cf. poi. kulasz a, kulesza 'rodzaj mącznej potrawy’, młrus. kufiś, kułeśa 'to samo', wkrus. kułeś, bułg. kuljaśa 'to samo’ itd.)^{5 6}. — Kulaszne więc nie ma nic wspólnego z albańskim kullose (czytaj odnośnie do północnej Albanii kułss, odnośnie do południowej kuł os o⁷). — Mniej więcej podobnie, acz nie tak jaskrawo błędnie, przedstawia się ostateczny wynik rozprawy tegoż uczonego, poświęconej specjalnie Beskidowi i obejmującej 40 stronic druku. Ponieważ w ściśle onomastycznej czy językowej części owej pracy sporo jest usterek i niedokładności,

1

   Do wyjątków, zupełnie zresztą nielicznych, należą: zastosowanie obchodzących nas nazw do części osady górskiej wzgl. podgórskiej i raz jeden do takiegoż lasu (położonego prawdopodobnie na górze) oraz dwukrotne, występujące w bezpośrednim sąsiedztwie, przeniesienie nazwy Kiczory na potok górski (analogiczne zjawiska zachodzą częściej w górach).

2

   Cf. młrus. horb 'pagórek, wzgórze’, horboyyna 'okolica pagórkowata’.

3

   Gózd (£=słow. gvozd-B) 'las górski’.

4

   Gdy chodzi o etymologię tego wyrazu ob. np. E. Berneker, EW zesz. 11, b. d. s. 68 sq. oraz K. Moszyński, Badania nad pochodzeniem etc. Słowian, zesz. 1, r. 1925, s. 123 sq.

5

   (Kiczora^Kiczera^) KyĆera wyprowadza się jak najgładziej od rdzenia słów. kyk- 'tępy, bryłowaty (nie ostry, nie spiczasty)’. Identyczne jest pierwotne znaczenie rdzenia m og- (w wyrazie mo gy la 'kopiec nad grobem, kopiec w ogóle, bryła’; tu właśnie należy też rum. magura) najściślej związanego z rdzeniem gom- (ob. Moszyński 1. c.).

6

   Zestaw takie nazwiska osób urobione od nazw potraw jak: Bigos, Ciastko,

Grzanka, Jagiełka, Kapusta, Kiełbasa, Masło. Miodek, Mleczko, Piwo, R os s o ł (^= r o z soł    r os ó ł), Śmietanka itd. (Prace filologiczne t. 8, r. 1916,

s. 4 sq.). To samo na Rusi: Borść, Braba, Buza etc., etc. (.N. Tupikov 1. c. s. 118 sq.).

7

   Przez znak 9 należy rozumieć samogłoskę zredukowaną, o nie dającej się ściśle określić wartości dźwiękowej.